Komunikat po Drukuj

Ograniczenie przesłanek wznowienia postępowania w sprawach gospodarczych. SK 6/09

Ograniczenie przesłanek wznowienia postępowania w sprawach gospodarczych jest niezgodne z konstytucją.

20 października 2009 r. o godz. 13.30 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną spółki 4G POLSKA sp. z o.o. dotyczące ograniczenia przesłanek wznowienia postępowania w sprawach gospodarczych.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 47922 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego w zakresie, w jakim odnosi się do skargi o wznowienie postępowania opartej na podstawie art. 4011 kodeksu postępowania cywilnego, jest niezgodny z art. 190 ust. 4 w związku z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 konstytucji.

Zgodnie z art. 47922 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego po upływie dwóch lat od uprawomocnienia się wyroku nie można żądać wznowienia postępowania, chyba że strona była pozbawiona możliwości działania lub nie była należycie reprezentowana. Zakwestionowany przepis ma zastosowanie w sprawach ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami, w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Jego istotą jest skrócenie podstawowego, na gruncie procedury cywilnej, pięcioletniego terminu na wznowienie postępowania, określonego w art. 408 k.p.c., do dwóch lat. Powodem wprowadzenia tego terminu (z art. 47922 k.p.c.) była konieczność ochrony prawomocnych orzeczeń co do istoty sprawy od dalszego zaskarżania i stwierdzony doświadczalnie fakt, że po upływie tak długiego czasu stosunki z reguły zmieniają się tak dalece, że trudno spodziewać się praktycznego skutku wznowienia. Termin z art. 47922 k.p.c. ma charakter materialny, jego upływ uniemożliwia wznowienie postępowania, z wyjątkiem zajścia jednej z dwóch opisanych w nim sytuacji: strona była pozbawiona możliwości działania albo strona nie była należycie reprezentowana (analogiczna konstrukcja została zastosowana w art. 408 k.p.c.). Wznowienie postępowania jest prawem wynikającym z art. 190 ust. 4 konstytucji. Jego realizacja następuje w formie określonej w przepisach ustawowych właściwych dla danego postępowania, w tym przypadku cywilnego
Art. 190 ust. 4 konstytucji, przyznając jednostce prawo podmiotowe do rozstrzygnięcia sprawy w następstwie utraty mocy przez zdyskwalifikowaną normę prawną, nie deklaruje utraty skuteczności prawnej z mocy prawa niekonstytucyjnych aktów stosowania prawa. W zgodzie z zasadą pewności prawa i zasadą ochrony zaufania (art. 2 konstytucji) nakazuje wznowienie prawomocnie (ostatecznie) zakończonych postępowań. Zagwarantowane w art. 190 ust. 4 konstytucji prawo wznowienia postępowania ma szczególny charakter prawny i nie może być utożsamiane - zwłaszcza jeżeli chodzi o jego cel - z instytucjami poszczególnych gałęzi prawa. Wznowienie przewidzianego w art. 4011 k.p.c. jest więc zupełnie odmienne, niż w innych wypadkach wznowienia postępowania w k.p.c. 
Publiczne prawo podmiotowe wynikające z art. 190 ust. 4 konstytucji jest ściśle powiązane z gwarancjami wynikającymi z konstytucyjnego prawa do sądu (art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 konstytucji). W orzecznictwie Trybunału ugruntowało się stanowisko, że możliwość skutecznego wznowienia postępowania, z uwagi na "derogację trybunalską", stanowi komponent prawa do sądu, zwłaszcza w aspekcie możliwości wszczęcia procedury sanacyjnej i jej rzetelnego ukształtowania. W szczególny sposób Trybunał odnosił się przy tym do postępowań, które zostały zainicjowane skargą konstytucyjną, uznając, że art. 190 ust. 4 konstytucji "musi być traktowany jako gwarancja rzetelności mechanizmu ochronnego skargi konstytucyjnej" (art. 79 konstytucji).
Celem ustawowej procedury, stanowiącej realizację art. 190 ust. 4 konstytucji, musi być więc realne zagwarantowanie skutku w postaci uprawnienia do ponownego rozstrzygnięcia sprawy w nowym stanie prawnym, ustalonym orzeczeniem sądu konstytucyjnego. Swoboda ustawodawcy co do ukształtowania implementujących to uprawnienie przepisów jest w tym przypadku zawężona, a jej granice wyznacza okoliczność, że "wzruszalność" aktów stosowania prawa została przesądzona już na gruncie samej konstytucji; ustawa zwykła ma określić jedynie "zasady i tryb" wznawiania postępowania. To konstytucja przesądza o samym fakcie sanacji indywidualnych stosunków prawnych, wyznaczając cel "wznowienia" w trybie procedur ukształtowanych w ustawach.
Art. 47922 k.p.c. w obecnym kształcie nie zapewnia efektywnej implementacji art. 190 ust. 4 konstytucji na poziomie ustawowym. Pozbawia on bowiem stronę postępowania sądowego w sprawie gospodarczej przyznanego z mocy art. 190 ust. 4 konstytucji prawa do żądania przywrócenia konstytucyjności w następstwie stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny niekonstytucyjności podstawy prawnej prawomocnego orzeczenia. Potrzeba stabilizacji obrotu gospodarczego, która legła u podstaw wprowadzenia krótkiego, bo dwuletniego terminu do wznowienia postępowania w sprawach gospodarczych, nie może bowiem niweczyć prawa wyrażonego w art. 190 ust. 4 konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 47922 k.p.c. w zakresie, w jakim odnosi się do skargi o wznowienie postępowania opartej na podstawie art. 4011k.p.c. jest niezgodny z art. 190 ust. 4 konstytucji.
Zakresowa niekonstytucyjność art. 47922 k.p.c. pozostaje także w ścisłym związku z prawem do sądu wyrażonym w art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 konstytucji według którego ustawa nie może zamykać nikomu drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności i praw.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że zarzut naruszenia art. 2 konstytucji potraktować można tylko jako uzasadnione zastrzeżenie do zastosowania przez ustawodawcę wadliwej techniki legislacyjnej, przy pomocy której pozbawił część osób (potencjalnych adresatów art. 47922 k.p.c.) konstytucyjnego prawa podmiotowego. Została bowiem stworzona regulacja, z której - mimo należenia do jej kręgu adresatów - nigdy nie będą mogli skorzystać (pozór istnienia prawa) i co stanowi właśnie naruszenie zasad prawidłowej legislacji.
Analiza kwestionowanego art. 47922 k.p.c. na podstawie art. 32 konstytucji prowadzi do konkluzji, że w przepisie tym zostały inaczej potraktowane osoby, które "dysponując" rozstrzygnięciem Trybunału o niekonstytucyjności przepisu złożyły skargę o wznowienie postępowania w terminie dwóch lat od uprawomocnienia się wyroku, niż osoby, które - ze względu na splot niezależnych od nich okoliczności faktycznych - uchybiły temu terminowi. Wprowadzone przez ustawodawcę zróżnicowanie i w efekcie odebranie prawa do wznowienia postępowania - w rozpatrywanej sprawie po upływie dwóch lat od uprawomocnienia się wyroku - ma charakter arbitralny i przypadkowy. Nie przemawiają za nim istotne konstytucyjne racje. Oznacza to, że art. 47922 k.p.c. jest niezgodny także z art. 32 ust. 1 konstytucji.

Rozprawie przewodniczył sędzia TK Andrzej Rzepliński, sprawozdawcą był sędzia TK Marek Mazurkiewicz.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.