Komunikat po Drukuj

Lustracja K 2/07

Tekst wyroku

28 lutego oraz 9, 10, maja 2007 r. Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpoznał wniosek Grupy posłów na Sejm RP dotyczący ustawy z 18 października 2006 roku o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentówznowelizowanej ustawą z dnia 14 lutego 2007 r. Trybunał Konstytucyjny ocenił z punktu widzenia zgodności z konstytucją wymienione wyżej ustawy a także szereg innych ustaw, które zostały zmienione w wyniku wejścia ich w życie.

W dniu 9 maja 2007 r. Trybunał Konstytucyjny postanowił wyłączyć wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich do odrębnego rozpoznania.

1. Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodne z konstytucją posłużenie się w preambule ustawy lustracyjnej pojęciem "osobowe źródło informacji".

2. Stwierdzono także niekonstytucyjność dołączenia do organów bezpieczeństwa państwa Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk wraz z podległymi mu urzędami oraz Główny Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk wraz z podległymi mu okręgowymi urzędami, a także Urząd ds. Wyznań oraz podległe mu organy. Jednocześnie Trybunał uznał, że Akademia Spraw Wewnętrznych jest takim organem bezpieczeństwa państwa. 

3. Została uznana za konstytucyjną definicja współ pracy wyrażona w art.3a ust.1 pod warunkiem, że dla stwierdzenia tej współpracy nie wystarcza samo wyrażenie woli współdziałania z organami wymienionymi w tym przepisie, lecz konieczne są także faktyczne działania świadomie urzeczywistniające podjętą współpracę.

Tym samym całkowitą aktualność zachowuje nadal definicja współpracy dokonana przez Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku w sprawie K 39/ 97, którą w tym miejscu należy raz jeszcze przytoczyć:

- po pierwsze, "współpraca" ta musiała polegać na kontaktach z organami bezpieczeństwa państwa, polegała więc na przekazywaniu informacji tym organom;

- po drugie, współpraca ta musiała mieć charakter świadomy, a więc osoba współpracująca musiała zdawać sobie sprawę, że nawiązała kontakt z przedstawicielami jednej ze służb, które wymienia art. 2 ust. 1 ustawy (o ujawnianiu pracy; służby lub współpracy);

- po trzecie, współpraca ta musiała być tajna, a więc osoba współpracująca musiała sobie zdawać sprawę, że fakt nawiązania współpracy i jej przebieg ma pozostać tajemnicą, w szczególności wobec tych osób i środowisk, których miały dotyczyć przekazywane informacje;

- po czwarte, współpraca ta musiała wiązać się z operacyjnym zdobywaniem informacji przez służby wymienione w art. 2 ustawy;

- po piąte nie mogła się ona ograniczyć do samej deklaracji woli, lecz musiała materializować się w świadomie podejmowanych, konkretnych działaniach w celu urzeczywistniania podjętej współpracy. Tym samym za niewystarczające uznać należy samo wyrażenie zgody w przedmiocie nawiązania i zakresu przyszłej współpracy, lecz konieczne były konkretne działania odpowiadające wyżej wskazanym kryteriom i składające się na rzeczywiste współdziałanie z organami bezpieczeństwa.

Uznano za konstytucyjny przepis art. 3a ust.2 definiujący współpracę określoną w tym przepisie.

4. Z obowiązku poddania się procedurom lustracyjnym wyłączono: rektorów i prorektorów niepublicznych szkół wyższych oraz osoby zajmujące stanowiska kierownicze w niepublicznych szkołach wyższych; dyrektorów szkół niepublicznych; pracowników naukowych i naukowo-dydaktycznych lub dydaktycznych zatrudnionych na stanowisku od profesora do starszego wykładowcy; członków zarządów lub rad nadzorczych, osób prawnych, a także osoby fizyczne, które uzyskały koncesje na rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych; wydawców oraz redaktorów naczelnych w rozumieniu prawa prasowego, także dziennikarzy; biegłych rewidentów, doradców podatkowych, oraz członków organów zarządzających lub kontrolnych związków sportowych i spółki kapitałowej zarządzającej ligą zawodową.

Nie zostali wyłączeni z grupy podlegającej lustracji w szczególności osoby zajmujące stanowiska kierownicze w publicznych szkołach wyższych, Polskiej Akademii Nauk, jednostek badawczo-rozwojowych.

5. Za niezgodny z konstytucją został uznany wzór oświadczenia lustracyjnego stanowiący załącznik nr 1 do ustawy, a także umieszczanie rejestru oświadczeń lustracyjnych w Biuletynie Informacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej w formie elektronicznej.

6. Za niezgodne z konstytucją Trybunał uznał ograniczenia możliwości  wyłączenia jawności rozprawy przez sąd, a także ograniczenie żądania wszczęcia postępowania osób pomówionych o fakt pracy, służby lub współpracy z organami bezpieczeństwa państwa wyłącznie do osób które pełniły funkcję publiczną przed dniem wejścia w życie ustawy lustracyjnej.

7. Za niekonstytucyjne uznano pozbawienie osoby lustrowanej prawa wniesienia kasacji.

8. Trybunał uznał że prawomocne orzeczenie sądu stwierdzającego fakt złożenia przez osobę lustrowaną nieprawdziwego oświadczenia lustracyjnego nie może być obligatoryjną przesłanką pozbawienia tej osoby pełnionej przez nią każdej funkcji publicznej. Wydanie takiego orzeczenia powinno być podstawą orzekania przez sądy dyscyplinarne wszędzie tam gdzie takie sądy dyscyplinarne działają. Dotyczy to w szczególności prezesów sądów, sędziów i prokuratorów, radców Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, adwokatów, radców prawnych, notariuszy i komorników.

9. Za przepisy ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej  niezgodne z konstytucją Trybunał uznał przepis art. 52a pkt 5 obejmujący przygotowanie i publikowanie katalogów zawierających dane osobowe traktowane przez organy bezpieczeństwa jako tajny informator lub pomocnik operacyjny w zdobywaniu informacji.

10. Trybunał nie dopatrzył się natomiast niezgodności z konstytucją przepisów art. 52a pkt 6, 7 i 8, które dotyczą pracowników, funkcjonariuszy i żołnierzy organów bezpieczeństwa państwa (pkt 6), osób inwigilowanych (pkt 7) oraz osób zajmujących kierownicze stanowiska w PPR, PZPR, ZSL, SD oraz członków Rady Ministrów i kierowników centralnych organów administracji państwowej (pkt 8).

11. Za niezgodne z konstytucją uznał przepis art. 52c, w którym mowa o tworzeniu katalogów dla każdej grupy osób zgodnie z kategoriami współpracy z organami państwa określonymi w załączniku do ustawy, a także w którym mowa o katalogu zawierającym wyłącznie zapisy ewidencyjne.

12. Za niezgodne z konstytucją został uznany również załącznik do ustawy o IPN zawierający wykaz kategorii współpracy z organami bezpieczeństwa państwa.

13. Za niezgodne z konstytucją zostały uznane przepisy art. 36, które stanowią podstawę udostępniania dokumentów IPN w celu prowadzenia badań naukowych oraz prowadzenia działalności dziennikarskiej za zgodą Prezesa Instytutu Pamięci i które nie wskazują jednocześnie kryteriów warunkujących uzyskanie takiej zgody.

14. Za niekonstytucyjny został uznany przepis ograniczający udostępnienie do wglądu kopii dokumentów, które dotyczą osób traktowanych przez organy bezpieczeństwa państwa jako tajny informator lub pomocnik przy zdobywaniu informacji.
15. Uznano za niekonstytucyjne przepisy nakładające na osoby, które pełnią funkcje z wyboru sankcje za niew y k onanie nowych obowiązków lustracyjnych w trakcie kadencji.
16. Za niezgodne z konstytucją uznano przepisy które miały wejść w życie z dniem 1 października 2006 r. (art. 67 pkt 3 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990).

Rozprawie przewodniczył wiceprezes TK Janusz Niemcewicz, a sprawozdawcami byli sędzia TK Zbigniew Cieślak i prezes TK Jerzy Stępień.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.