Komunikat po Drukuj

Europejski Nakaz Aresztowania P 1/05

27 kwietnia 2005 r. o godz. 10:00 Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpoznał pytanie prawne Sądu Okręgowego w Gdańsku IV Wydział Karny w sprawie konstytucyjności art. 607t § 1 Kodeksu postępowania karnego, który zezwala na przekazanie obywatela polskiego do państwa członkowskiego Unii Europejskiej w ramach europejskiego nakazu aresztowania (ENA).

Trybunał orzekł, że art. 607t § 1 Kodeksu postępowania karnego, w zakresie, w jakim zezwala na przekazanie obywatela polskiego do państwa członkowskiego Unii Europejskiej na podstawie europejskiego nakazu aresztowania jest niezgodny z art. 55 ust. 1 Konstytucji.

Zakwestionowana w pytaniu prawnym regulacja wprowadzona została do Kodeksu postępowania karnego mocą ustawy nowelizującej z dnia 16 marca 2004 r. Celem nowelizacji było dostosowanie polskiego prawa do decyzji ramowej Rady z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między Państwami Członkowskimi 2002/584. Trybunał podkreślił, że jego zadaniem jest badanie zgodności aktów normatywnych z Konstytucją. Właściwość ta obejmuje również regulacje, służące implementacji prawa Unii Europejskiej.

Decyzja ramowa Rady Europejskiej z 13 czerwca 2002 r. powstała jako wyraz woli państw członkowskich wprowadzenia do obrotu prawnego nowej instytucji, zastępującej ekstradycję, a opartej na zasadzie wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych oraz na wzajemnym zaufaniu państw członkowskich w kwestii przestrzegania praw człowieka. Zgodnie z art. 34 ust. 2 lit. b Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) decyzje ramowe mają na celu zbliżania przepisów ustawowych i wykonawczych państw - członków UE. Wiążą państwa członkowskie w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawiają im jednak swobodę wyboru formy i środków, służących osiągnięciu tego rezultatu. Obowiązek implementacji decyzji ramowych jest wymogiem konstytucyjnym wynikającym z art. 9, zgodnie z którym: "Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego".

Przedmiotem analizy Trybunału było zagadnienie tożsamości (bądź jej braku) ekstradycji i europejskiego nakazu aresztowania. Odpowiadając na pytanie, czy przekazanie państwu członkowskiemu UE obywatela polskiego ściganego na podstawie europejskiego nakazu aresztowania jest formą ekstradycji, TK podkreślił, że sposób i kierunek wykładni przepisów ustaw niższego rzędu powinien być wyznaczony przez normy konstytucyjne. Przy wykładni pojęć konstytucyjnych nie mają znaczenia wiążącego i przesądzającego o sposobie interpretacji definicje formułowane w aktach niższego rzędu. Pojęcia konstytucyjne mają bowiem charakter autonomiczny wobec obowiązującego ustawodawstwa.

TK dostrzega różnice miedzy europejskim nakazem aresztowania, a tradycyjnymi procedurami ekstradycyjnymi. Europejski nakaz aresztowania (w przeciwieństwie do ekstradycji) może być zastosowany bez spełnienia przesłanki podwójnej przestępności czynu. Obywatelstwo polskie ściganego oraz polityczny charakter przestępstwa stanowią dwa elementy, które uniemożliwiają dokonanie ekstradycji. Nie zostały one natomiast wymienione w katalogu ani obligatoryjnych ani fakultatywnych podstaw odmowy wykonania ENA. Ekstradycja i europejski nakaz aresztowania różnią się także pod względem organizacyjno - kompetencyjnym: ostateczna decyzja w kwestii ekstradycji zastrzeżona jest dla organu władzy wykonawczej, w przypadku ENA decyduje o tym sąd. Radykalnie uproszczone i przyspieszone zostały także procedury stosowania ENA. Trybunał podkreślił, że Konstytucja nie reguluje tych aspektów, które stanowią o różnicy pomiędzy ustawowymi instytucjami przekazania i ekstradycji. Oznacza to, że przekazanie osoby ściganej na podstawie europejskiego nakazu aresztowania można byłoby uznać za instytucję różną od ekstradycji o której mowa w art. 55 ust. 1 Konstytucji tylko wtedy, gdyby miało odmienną od niej istotę. W analizowanej sprawie nie ma to jednak miejsca. Trybunał uznał, że sensem (istotą) ekstradycji jest wydanie obcemu państwu osoby ściganej albo skazanej w celu przeprowadzenia przeciw niej postępowania karnego lub wykonania orzeczonej co do niej kary. Przekazanie osoby ściganej europejskim nakazem aresztowania ma ten sam sens, musi być zatem uznane za szczególną formę ekstradycji. TK zwrócił także uwagę, że z punktu widzenia osoby ściganej, przekazanie na podstawie ENA jest instytucją bardziej dolegliwą niż ekstradycja uregulowana w K.p.k. Można więc przyjąć, że zgodnie z zasadą a minori ad maius, unormowany w Konstytucji zakaz ekstradycji tym bardziej dotyczy - realizowanego w tym samym celu a podlegającego bardziej dolegliwemu reżimowi - przekazania na podstawie ENA.

Trybunał podkreślił, że Konstytucja Rzeczypospolitej wiąże z faktem posiadania polskiego obywatelstwa określony zespół praw i obowiązków. Obywatelstwo stanowi więc istotne kryterium dla oceny statusu prawnego jednostki. Zgodnie z art. 17 TWE "Obywatelstwo Unii uzupełnia obywatelstwo krajowe, nie zastępując go jednak". Natura obywatelstwa unijnego sprawia, ze jest ono całkowicie uzależnione od posiadania obywatelstwa krajowego. Nie jest zatem uzasadniony pogląd, iż od momentu wstąpienia przez Polskę do Unii Europejskiej - w następstwie którego obywatele RP uzyskali obywatelstwo Unii, zakaz ekstradycji własnych obywateli wobec państw członkowskich przestał obowiązywać. Obywatelstwo Unii Europejskiej związane jest z uzyskaniem uprawnień, ale nie wpływa na obniżenie gwarancyjnej funkcji przepisów Konstytucji, dotyczących wolności i praw jednostki.

Orzeczenie TK, stwierdzające niekonstytucyjność zakwestionowanych przepisów, powoduje utratę ich mocy obowiązującej. TK postanowił odroczyć termin utraty mocy obowiązującej zakwestionowanych przepisów o 18 miesięcy. Wyrok Trybunału określa więc skutki na przyszłość (co oznacza utrzymanie w tym czasie mocy obowiązującej przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją) i nie może być podstawą do kwestionowania wcześniej zapadłych prawomocnych rozstrzygnięć sądowych. W okresie odroczenia wejścia w życie wyroku ustawodawstwo polskie wypełnia więc obowiązek implementacji decyzji ramowej. W niniejszej sprawie bezpośredni skutek wynikający z wyroku nie wystarcza jednak dla zapewnienia zgodności stanu prawnego z Konstytucją. Cel ten może być osiągnięty jedynie poprzez interwencję ustawodawcy. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego nieodzowna jest taka zmiana obowiązującego prawa, która umożliwi pełną implementację decyzji ramowej Rady z 13 czerwca 2002 r. w zgodzie z Konstytucją. Aby to zadanie mogło być zrealizowane nie jest wykluczone znowelizowanie art. 55 ust. 1 Konstytucji. W sytuacji zmiany Konstytucji, doprowadzenie do zgodności prawa krajowego z wymogami unijnymi wymagać będzie również przywrócenia przez ustawodawcę przepisów dotyczących ENA, które w wyniku orzeczenia TK - zmuszonego uznać ich niekonstytucyjność - zostaną wyeliminowane z porządku prawnego.

Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że instytucja ENA ma doniosłe znaczenia dla prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Europejski nakaz aresztowania jest wyrazem zaawansowanej współpracy między państwami członkowskimi, służącej zwalczaniu przestępczości i wzmacnianiu bezpieczeństwa. Zatem zapewnienie ciągłości jego funkcjonowania stanowić powinno najwyższy priorytet dla polskiego ustawodawcy.

Rozprawie przewodniczył prezes TK Marek Safjan, a sprawozdawcą był sędzia TK Mirosław Wyrzykowski.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.