Trybunał Konstytucyjny

Adres: 00-918 Warszawa, al. Szucha 12 a
prasainfo@trybunal.gov.pl tel: +22 657-45-15

Biuletyn Informacji Publicznej

Transmisja

Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary K 18/03

Dnia 25 października 2004 r. o godz. 12.00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych w sprawie konstytucyjności niektórych przepisów ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary.

W wyroku z dnia 3 listopada 2004 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 4 w związku z art. 36 ust. 1 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary są niezgodne z art. 2 i art. 42 ust. 2 i 3 Konstytucji. Art. 5 kwestionowanej ustawy narusza art. 2 i art. 42 ust. 1 Konstytucji. Art. 7 oraz art. 17-18 i art. 20-21 tejże ustawy są niezgodne z art. 2 Konstytucji, zaś art. 33 tej ustawy narusza art. 2 i art. 42 ust. 2 Konstytucji. Trybunał orzekł również, że art. 3, art. 23, art. 40 i art. 48 kwestionowanej ustawy są zgodne z przedstawionymi wzorcami konstytucyjnymi. TK odroczył utratę mocy obowiązującej przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją do dnia 30 czerwca 2005 r.

Trybunał podkreślił, że przyjęty w ustawie model odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za popełnione przez osoby fizyczne czyny zabronione pod groźbą kary nie może być uznany za odpowiedzialność karną sensu stricto. Przyjęte rozwiązanie nie mieści się w tradycyjnych kanonach odpowiedzialności karnej i powinno być uznane za rodzaj odpowiedzialności represyjnej. Zdaniem TK zakres zastosowania art. 42 Konstytucji obejmuje nie tylko odpowiedzialność karną w ścisłym tego słowa znaczeniu, ale też szerzej rozumianą odpowiedzialność represyjną.

Na mocy art. 4 w związku z art. 36 kwestionowanej ustawy podmiotowi zbiorowemu (pracodawcy) nie przysługuje prawo strony w postępowaniu karnym prowadzonym przeciwko bezpośredniemu sprawcy przestępstwa (pracownikowi). Zgodnie z zaskarżonymi unormowaniami orzeczenie wydane w postępowaniu przeciwko pracownikowi jest dla sądu wiążące w postępowaniu przeciwko pracodawcy. W tej sytuacji odebranie pracodawcy prawa do obrony swych interesów musi być uznane za naruszające konstytucyjnie gwarantowane prawo do obrony (art. 42 ust. 2 Konstytucji). TK wskazał również, że przepisy te zawierają wewnętrzne sprzeczności, prowadzące do naruszenia zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przezeń prawa (art. 2 Konstytucji).

Artykuł 5 zaskarżonej ustawy wprowadza pojęcie "winy organizacyjnej" podmiotu zbiorowego. Zgodnie z tym przepisem pracodawca podlega odpowiedzialności w razie stwierdzenia "co najmniej braku należytej staranności w wyborze osoby fizycznej (.), lub co najmniej braku należytego nadzoru nad tą osobą albo gdy organizacja działalności tego podmiotu nie zapewnia uniknięcia popełnienia czynu zabronionego (.)". Trybunał uznał, że ustawa zbyt szeroko wytyczyła związek przyczynowy między zachowaniem osoby fizycznej a odpowiedzialnością podmiotu zbiorowego. Wskazał także na niedopuszczalność stosowania odpowiedzialności represyjnej wobec podmiotu, któremu nie można zarzucić naruszenia prawa, choćby poprzez niedołożenie dostatecznej staranności. TK podzielił także wątpliwości wnioskodawcy, dotyczące trudności interpretacyjnych związanych ze stosowaniem kwestionowanego przepisu wynikających m.in. z niedostatecznej określoności pojęcia "winy organizacyjnej". Niejasność przepisu prowadzi do naruszenia zasady poprawnej legislacji (art. 2 Konstytucji).

Trybunał uznał za niezgodne z Konstytucją przepisy art. 7, art.17-18 i art. 20-21 zaskarżonej ustawy, określające zasady ustalania wysokości kar pieniężnych. Zdaniem TK ustawodawca nie sprecyzował kryteriów pozwalających na jasne określenie wymiaru kary. Wyliczenie "sumy przychodu" może nastręczać sądom poważne trudności interpretacyjne i praktyczne (zwłaszcza w przypadku jednostek organizacyjnych nieprowadzących ksiąg rachunkowych). Kwestionowane przepisy nie spełniają zasady dostatecznej określoności i są sprzeczne ze standardami stanowienia prawa obowiązującymi w demokratycznym państwie prawnym, przez co naruszają art. 2 Konstytucji.

Trybunał uznał, ze art. 33 kwestionowanej ustawy - nie rozstrzygający w sposób wystarczająco precyzyjny, kto może w imieniu podmiotu zbiorowego uczestniczyć w postępowaniu - narusza konstytucyjnie gwarantowane prawo do obrony (art. 42 ust. 2 Konstytucji).

Rozprawie przewodniczył sędzia TK Bohdan Zdziennicki, a sprawozdawcą był sędzia TK Jerzy Ciemniewski.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.

Prasa:
GAZETA PRAWNA Nr 229, 24 listopada 2004 r.
Ewa Usowicz: Skazanie firmy za przestępstwo może ją wyeliminować z rynku.
RZECZPOSPOLITA nr 269, 17 listopada 2004 r.
Barbara Namysłowska - Gabrysiak: Wina osoby, wina firmy.
GAZETA PRAWNA nr 216, 4 listopada 2004 r.
Ewa Usowicz: Ustawa wyjątkowo nieudana.
NASZ DZIENNIK nr 259, 4 listopada 2004 r. 
Artur Kowalski: Nasz Dziennik.
RZECZPOSPOLITA nr 259, 4 listopada 2004 r. 
Ireneusz Walencik: Firma ma prawo do obrony.
RZECZPOSPOLITA nr 252, 26 października 2004 r.
Jolanta Kroner: Pracownik broi, firma płaci.
GAZETA PRAWNA Nr 210, 26 października 2004 r.
Ewa Usowicz: Czy to kolejny bubel. 
RZECZPOSPOLITA nr 251, 25 października 2004
Trybunał Konstytucyjny. Pracodawca odpowiada za czyny pracownika. (J.K.)