Komunikat po Drukuj

Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary K 18/03

Dnia 25 października 2004 r. o godz. 12.00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych w sprawie konstytucyjności niektórych przepisów ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary.

W wyroku z dnia 3 listopada 2004 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 4 w związku z art. 36 ust. 1 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary są niezgodne z art. 2 i art. 42 ust. 2 i 3 Konstytucji. Art. 5 kwestionowanej ustawy narusza art. 2 i art. 42 ust. 1 Konstytucji. Art. 7 oraz art. 17-18 i art. 20-21 tejże ustawy są niezgodne z art. 2 Konstytucji, zaś art. 33 tej ustawy narusza art. 2 i art. 42 ust. 2 Konstytucji. Trybunał orzekł również, że art. 3, art. 23, art. 40 i art. 48 kwestionowanej ustawy są zgodne z przedstawionymi wzorcami konstytucyjnymi. TK odroczył utratę mocy obowiązującej przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją do dnia 30 czerwca 2005 r.

Trybunał podkreślił, że przyjęty w ustawie model odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za popełnione przez osoby fizyczne czyny zabronione pod groźbą kary nie może być uznany za odpowiedzialność karną sensu stricto. Przyjęte rozwiązanie nie mieści się w tradycyjnych kanonach odpowiedzialności karnej i powinno być uznane za rodzaj odpowiedzialności represyjnej. Zdaniem TK zakres zastosowania art. 42 Konstytucji obejmuje nie tylko odpowiedzialność karną w ścisłym tego słowa znaczeniu, ale też szerzej rozumianą odpowiedzialność represyjną.

Na mocy art. 4 w związku z art. 36 kwestionowanej ustawy podmiotowi zbiorowemu (pracodawcy) nie przysługuje prawo strony w postępowaniu karnym prowadzonym przeciwko bezpośredniemu sprawcy przestępstwa (pracownikowi). Zgodnie z zaskarżonymi unormowaniami orzeczenie wydane w postępowaniu przeciwko pracownikowi jest dla sądu wiążące w postępowaniu przeciwko pracodawcy. W tej sytuacji odebranie pracodawcy prawa do obrony swych interesów musi być uznane za naruszające konstytucyjnie gwarantowane prawo do obrony (art. 42 ust. 2 Konstytucji). TK wskazał również, że przepisy te zawierają wewnętrzne sprzeczności, prowadzące do naruszenia zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przezeń prawa (art. 2 Konstytucji).

Artykuł 5 zaskarżonej ustawy wprowadza pojęcie "winy organizacyjnej" podmiotu zbiorowego. Zgodnie z tym przepisem pracodawca podlega odpowiedzialności w razie stwierdzenia "co najmniej braku należytej staranności w wyborze osoby fizycznej (.), lub co najmniej braku należytego nadzoru nad tą osobą albo gdy organizacja działalności tego podmiotu nie zapewnia uniknięcia popełnienia czynu zabronionego (.)". Trybunał uznał, że ustawa zbyt szeroko wytyczyła związek przyczynowy między zachowaniem osoby fizycznej a odpowiedzialnością podmiotu zbiorowego. Wskazał także na niedopuszczalność stosowania odpowiedzialności represyjnej wobec podmiotu, któremu nie można zarzucić naruszenia prawa, choćby poprzez niedołożenie dostatecznej staranności. TK podzielił także wątpliwości wnioskodawcy, dotyczące trudności interpretacyjnych związanych ze stosowaniem kwestionowanego przepisu wynikających m.in. z niedostatecznej określoności pojęcia "winy organizacyjnej". Niejasność przepisu prowadzi do naruszenia zasady poprawnej legislacji (art. 2 Konstytucji).

Trybunał uznał za niezgodne z Konstytucją przepisy art. 7, art.17-18 i art. 20-21 zaskarżonej ustawy, określające zasady ustalania wysokości kar pieniężnych. Zdaniem TK ustawodawca nie sprecyzował kryteriów pozwalających na jasne określenie wymiaru kary. Wyliczenie "sumy przychodu" może nastręczać sądom poważne trudności interpretacyjne i praktyczne (zwłaszcza w przypadku jednostek organizacyjnych nieprowadzących ksiąg rachunkowych). Kwestionowane przepisy nie spełniają zasady dostatecznej określoności i są sprzeczne ze standardami stanowienia prawa obowiązującymi w demokratycznym państwie prawnym, przez co naruszają art. 2 Konstytucji.

Trybunał uznał, ze art. 33 kwestionowanej ustawy - nie rozstrzygający w sposób wystarczająco precyzyjny, kto może w imieniu podmiotu zbiorowego uczestniczyć w postępowaniu - narusza konstytucyjnie gwarantowane prawo do obrony (art. 42 ust. 2 Konstytucji).

Rozprawie przewodniczył sędzia TK Bohdan Zdziennicki, a sprawozdawcą był sędzia TK Jerzy Ciemniewski.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.