Komunikat po Drukuj

Przeciwdziałanie narkomanii; prawo do decydowania o ochronie własnego życia i zdrowia. SK 55/13

Zaskarżone przepisy ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii w zakresie, w jakim dotyczą konopi innych niż włókniste są zgodne z konstytucją.

4 listopada 2014 r. o godz. 13:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną Ł. P. dotyczącą przeciwdziałania narkomanii i prawa do decydowania o ochronie własnego życia i zdrowia. 

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 62 ust. 1 oraz art. 63 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii dalej w zakresie, w jakim dotyczą konopi innych niż włókniste, są zgodne z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji.

W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.

Trybunał Konstytucyjny, rozważał problem kryminalizacji posiadania konopi innych niż włókniste, mając na uwadze przedmiot zaskarżenia (zastosowane w sprawie skarżącego art. 62 ust. 1 i art. 63 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii; dalej: u.p.n.) oraz stan faktyczny sprawy, będącej tłem skargi konstytucyjnej. Ocena Trybunału nie odnosiła się do wypadków „mniejszej wagi” (art. 62 ust. 3 u.p.n.) czy możliwości umorzenia postępowania w wypadku posiadania środków odurzających „w ilości nieznacznej, przeznaczonych na własny użytek” (art. 62a u.p.n.), gdyż przepisy te nie znalazły zastosowania w sprawie skarżącego.

Skarga konstytucyjna została oparta na dwóch podstawowych zarzutach. Skarżący zakwestionował prawo państwa do kryminalizacji posiadania i uprawy konopi innych niż włókniste, gdy posiadanie i  uprawa konopi ma jedynie zaspokoić jego własne potrzeby. W konsekwencji  skarżący uznał za niezgodne z konstytucją obwarowanie zakazu posiadania i uprawy konopi sankcją karną, w szczególności karą pozbawienia wolności. Zdaniem skarżącego, niedopuszczalne jest posługiwanie się prawem karnym w odniesieniu do osoby, która  posiada i uprawia konopie na własne potrzeby.

Problem konstytucyjny, przed jakim stanął Trybunał w niniejszej sprawie, sprowadza się więc do fundamentalnego pytania, czy ustawodawca może wprowadzić prawnokarny zakaz posiadania i uprawy konopi oraz obwarować go karą pozbawienia wolności. Poza zakresem niniejszej sprawy pozostaje relacja prawnokarnych środków oddziaływania do środków o charakterze administracyjnym czy leczniczym. Poza zakresem sprawy pozostaje też całościowa ocena ustawowego modelu karania oraz jego skuteczność z punktu widzenia deklarowanych przez ustawodawcę celów polityki karnej.

Trybunał Konstytucyjny zbadał przepisy, na podstawie których skarżący został skazany za posiadanie ziela konopi innych niż włókniste oraz za uprawę roślin konopi. Zgodnie z art. 62 ust. 1 u.p.n.: „Kto, wbrew przepisom ustawy, posiada środki odurzające lub substancje psychotropowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”. Środek odurzający to każda substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działająca na ośrodkowy układ nerwowy, określona w wykazie środków odurzających, stanowiącym załącznik nr 1 do u.p.n. (ziele konopi, występujące niekiedy pod nazwą marihuany, zostało zakwalifikowane jako środek odurzający). Z kolei zgodnie z art. 63 ust. 1 u.p.n.: „Kto, wbrew przepisom ustawy, uprawia mak, z wyjątkiem maku niskomorfinowego, konopie, z wyjątkiem konopi włóknistych, lub krzew koki, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”. 

Zdaniem skarżącego, normy prawne zakazujące, pod groźbą kary pozbawienia wolności, uprawy konopi (bez względu na powierzchnię) oraz używania konopi (bez względu na cel), stanowią nieproporcjonalne ograniczenie autonomii decyzyjnej jednostki, naruszają prawo do decydowania o swoim życiu osobistym (art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji).

Trybunał Konstytucyjny uznał, że ograniczenie prawa do prywatności, jako konsekwencja kryminalizacji czynów określonych w art. 62 ust. 1 i w art. 63 ust. 1 u.p.n.,  jest  uzasadnione. Ochrona prawa do prywatności i do decydowania o sobie samym nie ma charakteru absolutnego i może podlegać ograniczeniom, jeżeli przemawia za tym inna norma, zasada lub wartość konstytucyjna, a stopień tego ograniczenia pozostaje w odpowiedniej proporcji do rangi interesu, któremu ograniczenie ma służyć. Wartościami, które usprawiedliwiają przyjęcie rozwiązań przewidzianych w art. 62 ust. 1 i art. 63 ust. 1 u.p.n. są zdrowie i porządek publiczny (wartości wymienione w art. 31 ust. 3 konstytucji), przy czym ochrona zdrowia może się odnosić zarówno do ochrony zdrowia całego społeczeństwa, jak i zdrowia poszczególnych jednostek. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, przedmiotem ochrony, zarówno art. 62 ust. 1, jak i art. 63 ust. 1 u.p.n., jest zdrowie publiczne w obydwu aspektach.

Podstawowym założeniem wszelkich działań wobec narkomanii jest ograniczenie używania środków odurzających. Realizacji owego celu służy również prawo karne. Posiadanie narkotyków poprzedza ich konsumpcję lub ich dystrybucję, zatem uznanie posiadania za czyn zabroniony pozwala przeciwdziałać dalszym sposobom czynienia użytku ze środków odurzających. Trybunał Konstytucyjny wziął także pod uwagę wyniki badań potwierdzających występowanie niepożądanych skutków zdrowotnych u osób zażywających marihuanę.

Trybunał dostrzegł przy tym, że dynamika zjawiska narkomanii i systematyczne mu przeciwdziałanie wymaga nieustannego monitorowania prowadzonej polityki antynarkotykowej i dostosowywania jej do wymagań związanych z koniecznością ochrony zdrowia, jak i zachodzących zmian w sposobie postrzegania problemu narkomanii. W związku z tym Trybunał Konstytucyjny uznał, że ustawodawca, co do zasady, ma szeroki zakres swobody ocen w tym zakresie i podejmowania środków prawnych uzasadnionych tymi ocenami. Konstytucja wymaga jednak od ustawodawcy poszanowania podstawowych zasad systemu konstytucyjnego, jak i konstytucyjnych praw oraz wolności jednostki.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, rozwiązania przyjęte w art. 62 ust. 1 i art. 63 ust. 1 u.p.n. w zakresie, w jakim dotyczą konopi innych niż włókniste, mieszczą się w ramach swobody ustawodawcy. Trybunał Konstytucyjny nie wyklucza jednak, że dopuszczalne jest przyjęcie przez ustawodawcę innych rozwiązań, regulujących odmiennie podmiotowe i przedmiotowe przesłanki penalizacji posiadania (uprawy) konopi innych niż włókniste, prowadzących nawet do dekryminalizacji tych czynów. Decyzje ustawodawcy powinny opierać się na wieloaspektowych badaniach naukowych, ocenach funkcjonowania dotychczasowych rozwiązań, analizie czynników i danych istotnych z punktu widzenia polityki antynarkotykowej, doświadczeniach innych państw.

Rozprawie przewodniczył sędzia TK Marek Zubik, sprawozdawcą był sędzia TK Piotr Tuleja.