Zażalenie na odmowę dokonania czynności notarialnej. SK 34/12
Odmowa dokonania żądanej przez zainteresowanego (skarżącą spółkę) czynności notarialnej dotyczy jego praw i wolności, i może być uznana jako „sprawa” w rozumieniu art. 45 ust. 1 konstytucji. Nie przesądza to jednak o konieczności powierzenia jej rozstrzygnięcia „od początku do końca” organom władzy sądowniczej.
13 stycznia 2015 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną spółki z ograniczoną odpowiedzialnością dotyczącą zażalenia na odmowę dokonania czynności notarialnej.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 83 § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości zaskarżenia orzeczenia sądu okręgowego wydanego na skutek zażalenia na odmowę dokonania czynności notarialnej, jest zgodny z art. 45 ust. 1 i art. 78 konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 176 ust. 1 konstytucji.
Ponadto Trybunał postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
Zaskarżony art. 83 § 1 prawa o notariacie budził wątpliwości, co znajdowało wyraz w orzecznictwie i literaturze prawniczej. Przedmiotem sporu było, czy odmowa dokonania przez notariusza czynności notarialnej, na którą zainteresowany może wnieść zażalenie do sądu okręgowego, podlega jedno czy dwuinstancyjnej kontroli sądowej. Spór ten został z czasem rozstrzygnięty w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Zgodnie z uchwałą siedmiu sędziów SN z 7 grudnia 2010 r. (sygn. akt III CZP 86/10), na podstawie art. 83 § 1 prawa o notariacie, „sąd okręgowy rozpoznając zażalenie na odmowę dokonania czynności notarialnej, orzeka jako sąd drugiej instancji”. Spółka zaskarżyła ten przepis do Trybunału utrzymując, że jest on niezgodny z art. 45 ust. 1 konstytucji (wyrażającym prawo do sądu) oraz art. 78 (stanowiącym, że każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji) w związku z art. 176 ust. 1 konstytucji (przewidującym, że postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne).
Trybunał nie podzielił wątpliwości skarżącej, uznał natomiast za trafne stanowisko Sejmu oraz Prokuratora Generalnego. Stwierdził, że postępowanie sądowe dotyczące odmowy dokonania czynności notarialnej jest inicjowane środkiem prawnym mającym charakter środka zaskarżenia na decyzję notariusza, który – zgodnie z art. 83 § 2 prawa o notariacie – po samokontroli odmowy dokonania czynności notarialnej, może (jeśli uzna zażalenie za słuszne) dokonać czynności notarialnej.
Trybunał przyjął, że odmowa dokonania żądanej przez zainteresowanego (skarżącą spółkę) czynności notarialnej dotyczy jego praw i wolności, i może być uznana jako „sprawa” w rozumieniu art. 45 ust. 1 konstytucji. Nie przesądza to jednak o konieczności powierzenia jej rozstrzygnięcia „od początku do końca” organom władzy sądowniczej. Sprawę tę rozstrzyga notariusz jako odpowiednik postępowania pierwszoinstancyjnego i od jego decyzji przysługuje zainteresowanemu zaskarżenie, które umożliwia zweryfikowanie jego decyzji przez niezawisły sąd.
Przedmiotem postępowania sądowego jest ocena zasadności decyzji notariusza o odmowie dokonania określonej czynności ze względu na jej sprzeczność z prawem, a samo postępowanie nie ma charakteru sporu miedzy wnoszącym zażalenie a notariuszem. Sąd okręgowy rozpatrujący zażalenie, sprawuje nadzór judykacyjny nad działalnością notariusza, który wykonując zadania publiczne pełni funkcję organu pomocniczego względem organu wymiaru sprawiedliwości, oraz wykonuje zadania z zakresu ochrony prawnej podmiotu, któremu odmówiono dokonania czynności notarialnej.
Tak ukształtowana procedura czyni zadość wymaganiom art. 45 ust. 1, art. 78 konstytucji, który nie wymaga, by rozstrzygnięcie pierwszoinstancyjne musiało zapaść w postępowaniu sądowym, ani by rozstrzygnięcie organu pozasądowego (tu - notariusza) musiało być poddane kontroli dwóch instancji sądowych. Spełnia też wymogi art. 176 ust. 1 konstytucji, bo wyrażona w nim ustrojowa zasada dwuinstancyjności postępowania odnosi się do postępowania sądowego, czyli takiego, które „od początku do końca toczy się przed sądem”.
Rozprawie przewodniczył wiceprezes TK Stanisław Biernat, sprawozdawcą była sędzia TK Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz.