Szkody powodowane przez objęte ochroną gatunkową zwierzęta dziko występujące K 20/14
Nie istnieje ogólne prawo do odszkodowania od Skarbu Państwa dla określonej kategorii podmiotów. Standard wyznaczony treścią art. 77 ust. 1 konstytucji obejmuje rekompensatę za szkody wyrządzone przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Taka sytuacja nie występuje w rozpatrywanej sprawie – stwierdził Trybunał Konstytucyjny.
28 września 2015 r. o godz. 13:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Prokuratora Generalnego dotyczący szkód powodowanych przez objęte ochroną gatunkową zwierzęta dziko występujące.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 126 ust. 1 oraz 4 ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody jest zgodny z art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 konstytucji.
Art. 126 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody (dalej: u.o.p.) określa zasady odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez niektóre gatunki zwierząt objęte ochroną (żubry, wilki, niedźwiedzie, rysie i bobry). Natomiast art. 126 ust. 4 tej ustawy określa zasady współdziałania właścicieli lub użytkowników mienia narażonych na szkody wyrządzone przez wskazane powyżej gatunki zwierząt chronionych z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska lub dyrektorem parku narodowego w celu zabezpieczenia przed szkodami.
Zdaniem Prokuratora Generalnego, który w tej sprawie złożył wniosek do Trybunału, objęcie odszkodowaniami wypłacanymi przez Skarb Państwa tylko szkód wyrządzonych przez określone gatunki zwierząt podlegających ochronie jest sprzeczne z zasadami równości i równej ochrony praw majątkowych.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że nie istnieje ogólne prawo do odszkodowania od Skarbu Państwa dla określonej kategorii podmiotów. Standard wyznaczony treścią art. 77 ust. 1 konstytucji obejmuje rekompensatę za szkody wyrządzone przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Taka sytuacja nie występuje w rozpatrywanej sprawie.
Wprowadzenie ochrony gatunkowej zwierząt mieści się w konstytucyjnie określonym obowiązku ochrony środowiska, który odnosi się nie tylko do władz publicznych, ale również dotyczy wszystkich obywateli. Co istotne, określone prawa i wolności mogą być ograniczane, zgodnie z zasadą proporcjonalności, m.in. z uwagi na konieczność ochrony środowiska.
Trybunału Konstytucyjnego podkreślił, że zakres odpowiedzialności Skarbu Państwa może zostać poszerzony o wypłacanie rekompensat za szkody wyrządzone przez inne gatunki zwierząt podlegające ochronie. Zgodnie z art. 126 ust. 12 u.o.p. Rada Ministrów jest upoważniona do określenia również innych gatunków zwierząt zagrożonych wyginięciem i wyrządzających szkody w gospodarce człowieka, za których szkody będzie odpowiadał Skarb Państwa. Przyjęty model odpowiedzialności zapewnia potrzebną elastyczność regulacji prawnej, ponieważ lista gatunków objętych ochroną jest zmienna i zależna od wielu czynników, w tym od warunków biologicznych i środowiskowych.
Drugi z zakwestionowanych przepisów dotyczy współdziałania z regionalnymi dyrektorami ochrony środowiska (w parkach narodowych zadanie to wykonują ich dyrektorzy) w zabezpieczaniu mienia przed szkodami wyrządzanymi przez zwierzęta określone w art. 126 ust. 1 zakwestionowanej ustawy.
Trybunał stwierdził, że współdziałanie nie może być pojmowane jako ustawowe zezwolenie dla właścicieli lub użytkowników mienia, jak przyjmuje wnioskodawca, ale jako wskazanie potrzeby współpracy w zabezpieczaniu zagrożonego mienia. Dlatego przepis ten nie ogranicza możliwości podejmowania przez wszystkich zainteresowanych właścicieli oraz użytkowników współdziałania z organami administracji publicznej. Wystąpienie do regionalnego dyrektora z wnioskiem o udzielenie pomocy w zabezpieczeniu majątku przed szkodami nie wymaga specjalnej podstawy prawnej. W demokratycznym państwie prawnym istotą administracji publicznej i szerzej władz publicznych jest wykonywanie zadań na rzecz społeczeństwa i we współpracy z nim.
Obowiązkiem właściciela jest dbałość o swój majątek i podejmowanie starań w celu jego ochrony. Właściciel lub użytkownik mienia przewidując możliwość wyrządzenia szkody przez zwierzęta objęte ochroną gatunkową, w pierwszej kolejności sam powinien podjąć stosowne czynności, zmierzające do uniknięcia szkody lub zminimalizowania jej rozmiarów.
W obowiązującym stanie prawnym przewidziano zarówno instrumenty różnicowania skali ograniczeń związanych z ochroną gatunkową zwierząt, jak i eliminowania niektórych z nich. Już na etapie wprowadzania ochrony minister właściwy do spraw środowiska może ukształtować w odmienny sposób zakazy dotyczące poszczególnych gatunków chronionych, jak również wprowadzić odstępstwa od zakazów, aby zapobiegać poważnym szkodom w mieniu. Kolejnym rozwiązaniem, które w istotny sposób łagodzi zakres zakazów związanych z ochroną gatunkową, jest art. 56a ustawy o ochronie przyrody, dodany ustawą z 13 lipca 2012 r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody, który upoważnia regionalnego dyrektora ochrony środowiska do wprowadzenia na obszarze swojej właściwości powszechnych odstępstw od zakazów w odniesieniu do bobra europejskiego, kormorana czarnego lub czapli siwej. Zainteresowany właściciel może także na swój wniosek uzyskać zgodę na indywidualne odstępstwo od zakazów służących bezpieczeństwu zwierząt objętych ochroną ścisłą i częściową.
Trybunał podkreślił również konieczność stworzenia sprawnego ustawowego mechanizmu zapobiegania wyrządzaniu szkód przez zwierzęta objęte ochroną gatunkową, na co zwracali uwagę wszyscy uczestnicy postępowania.
Rozprawie przewodniczył prezes TK Andrzej Rzepliński, sprawozdawcą była sędzia TK Maria Gintowt-Jankowicz.