Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym K 34/15
3 grudnia 2015 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek grupy posłów na Sejm RP dotyczący przepisów ustawy o Trybunale Konstytucyjnym regulujących m.in. wybór sędziów Trybunału, status sędziego oraz postępowanie przed Trybunałem.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:
1) art. 3 ustawy z 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym jest zgodny z art. 2 konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 197 konstytucji;
2) art. 12 ust. 2 powyższej ustawy jest zgodny z art. 2 konstytucji;
3) art. 12 ust. 1 i 5 powyższej ustawy jest zgodny z art. 144 ust. 3 pkt 21 konstytucji;
4) art. 19 ust. 2 powyższej ustawy jest zgodny z art. 112 konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 197 konstytucji;
5) art. 21 ust. 1 powyższej ustawy, rozumiany w sposób inny, niż przewidujący obowiązek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej niezwłocznego odebrania ślubowania od sędziego Trybunału wybranego przez Sejm, jest niezgodny z art. 194 ust. 1 konstytucji;
6) art. 24 ust. 1 i 2 w związku z art. 42 ust. 1 powyższej ustawy jest zgodny z art. 196 konstytucji;
7) art. 104 ust. 1 pkt 3 powyższej ustawy jest zgodny z art. 191 ust. 1 i art. 193 konstytucji;
8) art. 137 powyższej ustawy:
a) jest zgodny z art. 112 konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 62 ust. 1 i art. 197 konstytucji,
b) w zakresie, w jakim dotyczy sędziów Trybunału, których kadencja upływa 6 listopada 2015 r., jest zgodny z art. 194 ust. 1 konstytucji,
c) w zakresie, w jakim dotyczy sędziów Trybunału, których kadencja upływa odpowiednio 2 i 8 grudnia 2015 r., jest niezgodny z art. 194 ust. 1 konstytucji.
Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
1. Trybunał uznał za niezgodny z konstytucją art. 137 ustawy o TK, w zakresie umożliwiającym Sejmowi poprzedniej kadencji (2011-2015) wybór dwóch sędziów TK w miejsce sędziów, których kadencja upływa odpowiednio 2 i 8 grudnia 2015 r. Za zgodne z konstytucją uznano natomiast przepisy regulujące wybór trzech sędziów wybranych w miejsce sędziów TK, których kadencja upływa 6 listopada 2015 r.
Trybunał uznał, że z art. 194 ust. 1 konstytucji wynika obowiązek wyboru sędziego Trybunału przez Sejm tej kadencji, w trakcie której zostało opróżnione stanowisko sędziego Trybunału. Wybór sędziego Trybunału nie może zostać dokonany niejako z góry (przed czasem) w stosunku do stanowisk sędziowskich, które zostaną zwolnione dopiero w trakcie kadencji przyszłego Sejmu.
Konsekwencją wyroku TK jest to, że w wypadku dwóch sędziów Trybunału, których kadencja upływa 2 i 8 grudnia 2015 r., podstawa prawna wyboru ich następcy została uznana za niekonstytucyjną. Dalsze postępowanie w sprawie rozpoczęcia przez nich urzędowania ulega zatem zamknięciu.
Wątpliwości konstytucyjnych nie budzi zatem podstawa prawna procedury zgłoszenia kandydatów i głosowania przez Sejm w sprawie wyboru trzech sędziów Trybunału, na miejsca sędziów, których kadencja upłynęła 6 listopada 2015 r. Wyboru tego dokonał Sejm tej kadencji, w trakcie której zostało opróżnione stanowisko.
2. Trybunał uznał ponadto, że art. 21 ust. 1 ustawy o TK, dotyczący ślubowania składanego przez nowo wybranego sędziego TK wobec Prezydenta, nakłada na głowę państwa obowiązek niezwłocznego odebrania takiego ślubowania. Jakiekolwiek inne sposoby rozumienia tego przepisu są zaś niekonstytucyjne. Prezydent nie jest organem dokonującym wyboru sędziów Trybunału. Konstytucja w ogóle nie przewiduje jego udziału w procesie obsadzania stanowisk sędziowskich w Trybunale. Przepisy ustawy nie mogą być zatem rozumiane w taki sposób, że przyznają kompetencje kreacyjne głowie państwa. Prezydent nie może swoim działaniem uniemożliwiać rozpoczęcia funkcji urzędowej sędziemu TK, który został uprzednio wybrany przez Sejm na podstawie art. 194 ust. 1 konstytucji. Konstytucja nie przewiduje możliwości odmowy przyjęcia ślubowania od nowo wybranego sędziego TK, a ewentualne wątpliwości głowy państwa co do konstytucyjności przepisów prawa, na podstawie których doszło do wyboru sędziów TK, mogą być oceniane wyłącznie przez Trybunał Konstytucyjny. Odebranie ślubowania od nowo wybranych sędziów TK jest ustawowym obowiązkiem Prezydenta. Ślubowanie umożliwia rozpoczęcie wykonywania funkcji urzędowej przez sędziego TK wybranego przez Sejm, a także służy zapewnieniu ciągłości wykonywania kompetencji przez Trybunał. Brak przepisów ustawowych precyzujących termin na odebranie ślubowania musi być rozumiany w ten sposób, że Prezydent swój obowiązek ma zrealizować niezwłocznie.
3. Trybunał nie podzielił natomiast innych zarzutów wnioskodawcy.
Trybunał uznał, że przepisy ustawy o TK dotyczące powoływania Prezesa i Wiceprezesa TK przez Prezydenta, są zgodne z konstytucją. W myśl art. 194 ust. 2 konstytucji Prezydent jest zobowiązany do powołania Prezesa i Wiceprezesa TK „spośród kandydatów” przedstawionych mu przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK. Prezydentowi nie przysługuje pełna swoboda decydowania o obsadzie stanowisk Prezesa i Wiceprezesa TK. Ma on obowiązek powołać na te stanowiska jedną z przedstawionych mu osób. Przepis ten jest jasny i nie budzi wątpliwości interpretacyjnych.
W ocenie Trybunału brak określenia w ustawie o TK długości zajmowania stanowiska Prezesa i Wiceprezesa TK także nie narusza konstytucji. Długość pełnienia tych funkcji jest uzależniona bowiem od trwania kadencji sędziego. Rozwiązanie to jest jasne i nie budzi wątpliwości interpretacyjnych. Ustawodawca może wprawdzie wprowadzić rozwiązania przewidujące rotacyjne sprawowanie funkcji Prezesa i Wiceprezesa TK. Decydując się na to, musi jednak wówczas przestrzegać reguł wprowadzania zmian w systemie prawa, wynikających z zasady demokratycznego państwa prawnego.
Trybunał uznał również za zgodne z konstytucją przyznanie sędziom Trybunału w stanie spoczynku immunitetu formalnego, który polega na uzależnieniu pociągnięcia do odpowiedzialności karnej (z wyłączeniem wykroczeń) lub pozbawienia wolności sędziego Trybunału od zgody Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK. Immunitet tego rodzaju przysługuje sędziom w stanie spoczynku wszystkich sądów w Polsce. Ochrona ta ma szczególne znaczenie dla sędziów Trybunału, którzy wybierani są na stosunkowo krótką, kadencję. Jednocześnie orzekają o zgodności z konstytucją prawa stanowionego przez polityków lub rozstrzygają spory kompetencyjne między centralnymi konstytucyjnymi organami władzy publicznej, a co za tym idzie są narażeni na ewentualne reperkusje ze strony polityków niezadowolonych z orzeczeń Trybunału.
Zgodne z konstytucją jest także rozwiązanie umożliwiające Trybunałowi umorzenie postępowania, jeśli w sprawie nie występuje istotne zagadnienie prawne wymagające rozstrzygnięcia Trybunału. Służy ono ograniczeniu absorbowania Trybunału sprawami o niewielkim znaczeniu z punktu widzenia systemu prawnego. Za wprowadzeniem tego ograniczenia przemawia konstytucyjna zasada sprawności działania instytucji publicznych. Trybunał jest bowiem jedynym, a zarazem nielicznym, organem państwa uprawnionym do badania konstytucyjności prawa, rozstrzygania sporów kompetencyjnych, orzekania o zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych oraz orzekaniu o czasowej przeszkodzie w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta. Wykonuje tym samym niezwykle istotne funkcje związane z ochroną nadrzędności konstytucji, ochroną wolności i praw człowieka, zapewnieniem rządów prawa i trójpodziału władzy. Trybunał zwrócił uwagę, że podobne rozwiązania funkcjonują w innych państwach UE, jak i w postępowaniu przed ETPC.
Natomiast Trybunał nie podzielił zarzutów wnioskodawcy co do art. 3 ustawy o TK. Przepis ten nie przyznaje Trybunałowi żadnych nowych kompetencji. Porządkuje jedynie konstytucyjne kompetencje TK. Powtórzenie przepisów konstytucji w ustawie nie może być uznane za niekonstytucyjne.
Rozprawie przewodniczyła sędzia TK Sławomira Wronkowska – Jaśkiewicz, sprawozdawcami byli sędziowie TK Leon Kieres i Marek Zubik.
Nagranie