Społeczna inspekcja pracy K 6/15
26 kwietnia 2018 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Prezydenta Konfederacji Lewiatan w sprawie społecznej inspekcji pracy.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
1) art. 3 ustawy z dnia 24 czerwca 1983 roku o społecznej inspekcji pracy z art. 2 oraz art. 20 w zw. z art. 22 Konstytucji,
2) art. 185 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy oraz art. 1 powyższej ustawy w zakresie, w jakim rozszerza cel społecznej inspekcji pracy na ochronę uprawnień pracowniczych, określonych w przepisach prawa pracy, a także art. 4, art. 8 i art. 11 powyższej ustawy z art. 2, art. 20 w związku z art. 22 oraz art. 47 Konstytucji,
3) art. 5 powyższej ustawy z art. 2, art. 20 w związku z art. 22 Konstytucji,
4) art. 6 i art. 7 powyższej ustawy z art. 2, art. 77 ust. 2 oraz art. 20 w zw. z art. 22 Konstytucji,
5) art. 11 i art. 12 powyższej ustawy z art. 20 Konstytucji,
6) art. 13 powyższej ustawy z art. 2, art. 20 w zw. z art. 22 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji,
7) art. 14 i art. 15 powyższej ustawy z art. 2, art. 20 w związku z art. 22 Konstytucji.
Ad. 1. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich art. 3 ust. 1 i 2 ustawy o społecznej inspekcji pracy (dalej: s.i.p.) jest niejasno i nieprecyzyjnie sformułowany. Przede wszystkim żaden przepis nie rozstrzyga, jak należy rozumieć - na potrzeby tej ustawy - takie określenia jak oddział, wydział oraz komórka organizacyjna. Brak legalnej definicji tych pojęć prowadzi do sytuacji, w której ich wykładnia została pozostawiona zakładowym organizacjom związkowym. W rezultacie, to one decydują o konkretnej strukturze i wielkości społecznej inspekcji pracy, dostosowując ją do struktury zakładu pracy. Organizacje związkowe mogą wskazywać nowe komórki organizacyjne wydziałów i doprowadzać do wyboru nowych społecznych inspektorów pracy. Tym samym pracodawcy nie są w stanie ocenić, jaka liczba inspektorów może pojawić się w ich zakładzie pracy, co w ocenie wnioskodawcy nie spełnia testu określoności przepisu i prowadzi do jego niezgodności z konstytucyjną zasadą poprawnej legislacji.
Wnioskodawca wskazuje również, że kwestionowana regulacja narusza także wolność działalności gospodarczej przedsiębiorców, gdyż możliwość pojawienia się w zasadzie nieograniczonej liczby społecznych inspektorów pracy, przy jednoczesnej ochronie ich stosunków pracy, znacząco ogranicza swobodę pracodawcy przy kształtowaniu własnej polityki kadrowej.
Ad. 2. Kwestionowane przepisy dotyczą przede wszystkim przyznania społecznym inspektorom pracy generalnej kompetencji w zakresie kontroli przestrzegania prawa pracy. Dla wykonywania funkcji społecznego inspektora pracy nie jest konieczne spełnienie wymogu posiadania określonych kwalifikacji i pracownicy wybrani na te funkcje mogą nie mieć odpowiedniego przygotowania, co w konsekwencji nie pozwoli im na rzeczywiste sprawowanie nadzoru w tym zakresie. Tym samym w ocenie wnioskodawcy, określenie celu istnienia społecznej inspekcji pracy w art. 1 s.i.p. wprowadza mechanizm, który nie może doprowadzić do zamierzonych efektów, przez co częściowo narusza konstytucyjną zasadę prawidłowej legislacji. Ponadto, objęcie celem działania społecznej inspekcji pracy ochrony uprawnień pracowniczych stanowi zdaniem wnioskodawcy nieuzasadnione ważnym interesem publicznym naruszenie wolności prowadzenia działalności gospodarczej przez pracodawców. Ochrona uprawnień pracowniczych może być skutecznie zapewniona poprzez postępowania sądowe i działalność Państwowej Inspekcji Pracy – podkreśla wnioskodawca.
Art. 4 i art. 8 s.i.p., w ocenie wnioskodawcy, również naruszają konstytucyjną zasadę poprawnej legislacji oraz godzą w wolność działalności gospodarczej pracodawców. W szczególności wyposażają społecznych inspektorów pracy w uprawnienia znacznie wykraczające poza cel działania społecznej inspekcji pracy. Inspektorzy mogą kontrolować stan budynków, maszyn, urządzeń technicznych oraz procesy technologiczne i wchodzić do pomieszczeń zakładu w każdym czasie, a pracodawca nie ma żadnego mechanizmu umożliwiającego powstrzymanie inspektora przed takimi działaniami, nawet gdyby ich podjęcie mogło spowodować znaczne straty dla pracodawcy.
Ponadto umocowanie społecznych inspektorów pracy do wydawania kierownikowi zakładu pracy zaleceń usunięcia w określonym terminie stwierdzonych uchybień narusza zdaniem wnioskodawcy Konstytucję, gdyż brak jest wytycznych co do zakresu zagadnień, jakich może dotyczyć takie zalecenie.
Na pracodawcach ciąży obowiązek zabezpieczenia danych osobowych pracowników przed ich udostępnieniem osobom nieupoważnionym. Jednocześnie kwestionowana ustawa uprawnia społecznego inspektora pracy do wstępu do każdego pomieszczenia na terenie zakładu pracy oraz do żądania od kierownika zakładu i od pracowników informacji dotyczących spraw wchodzących w zakres jego działania. Tym samym może on pozyskiwać szereg informacji o pracownikach zakładu, w tym również danych wrażliwych, co, w ocenie wnioskodawcy, może spowodować naruszenie konstytucyjnego prawa do prywatności.
Ad. 3. W art. 5 ust. 1, 2 i 3 s.i.p. określono, kto może sprawować funkcję społecznego inspektora pracy oraz jakie kompetencje powinna taka osoba posiadać. W ocenie wnioskodawcy, przepisy te są nieprecyzyjne i w istocie sprawiają, że najważniejszą i w praktyce jedyną wymaganą cechą, jaką powinien posiadać społeczny inspektor pracy, jest legitymowanie się członkostwem związku zawodowego, co pozostaje w sprzeczności m.in. z wolnością gospodarczą przedsiębiorców.
Ad. 4. W art. 6 i art. 7 s.i.p. uregulowano procedurę wyboru i odwołania społecznych inspektorów pracy. Zdaniem wnioskodawcy, przepisy te są mało precyzyjne i stwarzają problemy interpretacyjne. Pracodawca nie może w żadnym trybie kwestionować wyboru społecznego inspektora pracy. Nawet wówczas, gdy ma poważne zastrzeżenia co do przeprowadzonej procedury, co zdaniem wnioskodawcy narusza zasadę prawidłowej legislacji. Brak jasno określonej procedury oznacza, że ustalana jest ona przez organizacje związkowe, które mogą dowolnie interpretować wymogi stawiane w tym zakresie. Stanowi to, w ocenie wnioskodawcy, jawne naruszenie zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa.
Ad. 5. Art. 11 i art. 12 s.i.p. zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich są niezgodne z art. 20 Konstytucji, poprzez przyznanie zakładowym społecznym inspektorom pracy prawa do wydawania zaleceń, które, w przypadku niewniesienia zastrzeżeń, stanowią akty władcze wiążące pracodawców, a także obciążenie pracodawców koniecznością założenia oraz prowadzenia zakładowych ksiąg zaleceń i uwag, co w sposób nieuzasadniony ważnym interesem publicznym może prowadzić do daleko idącej ingerencji w wolność wykonywania działalności gospodarczej przez pracodawców.
Ad. 6. Art. 13 s.i.p. reguluje zasady wypowiadania i rozwiązywania stosunku pracy oraz wypowiadania warunków pracy i płacy na niekorzyść pracownika pełniącego funkcję społecznego inspektora pracy. Wnioskodawca stwierdza, że ochrona przyznana społecznym inspektorom pracy jest zbyt szeroka. Przeciwko takiemu zakresowi ochrony przemawia brak jakiejkolwiek możliwości weryfikacji przez pracodawcę procedury wyboru społecznych inspektorów pracy oraz inicjatywy przy ich odwoływaniu. Ponadto żaden przepis nie nakłada na inspektora obowiązku rzeczywistego realizowania celów, dla których został wybrany. Tym samym zapewnienie społecznym inspektorom pracy szczególnej ochrony nie służy osiągnięciu celu kwestionowanej ustawy, a przez to narusza zasadę prawidłowej legislacji.
Wnioskodawca stwierdza, że art. 13 s.i.p. narusza też konstytucyjną zasadę równości wobec prawa, gdyż dopuszcza znaczące zróżnicowanie sytuacji prawnej pracodawców, w zakresie liczby pracowników objętych szczególną ochroną, w oparciu o irrelewantne kryterium, jakim jest sposób wykładni nieprecyzyjnych sformułowań ustawowych przez działające u pracodawców organizacje związkowe.
Ad. 7. Zdaniem wnioskodawcy, art. 14 s.i.p. poprzez niejasne sformułowanie w zakresie kosztów, które muszą ponosić pracodawcy w związku z funkcjonowaniem społecznej inspekcji pracy jest sprzeczny z konstytucją. Umożliwienie inspektorom realizacji bliżej nieokreślonej części swoich zadań w ramach czasu pracy (art. 15 s.i.p.) może natomiast powodować znaczące ekonomiczne skutki dla pracodawców, co w ocenie wnioskodawcy narusza konstytucyjną zasadę prawidłowej legislacji.
Przepisy te, w ocenie wnioskodawcy, wiążą się z dodatkowymi kosztami dla pracodawców oraz ingerują w prawo do prowadzenia własnej polityki personalnej. Taki stan prawny narusza zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa.
Przewodniczącym składu orzekającego będzie sędzia TK Piotr Tuleja, sprawozdawcą będzie sędzia TK Piotr Pszczółkowski.