Termin do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa SK 18/17
16 maja 2018 r. o godz. 10:30 Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie skargi konstytucyjnej A. B. dotyczącej terminu do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.
Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie w sprawie zgodności art. 70 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ustanawiającego dla dziecka termin do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, który może upłynąć niezależnie od jego wiedzy o swoim biologicznym pochodzeniu z art. 47 w zw. z art. 30 w zw. z art. 32 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Skarżąca urodziła się w roku 1958 jako dziecko małżonków Z. S. i H. S. W 1998 r. H. S. zmarł. W 2011 r. matka wyznała skarżącej, że nie jest ona córką H. S. i jako jej biologicznego ojca wskazała żyjącego Z. Z. Skarżąca wystąpiła do prokuratora o wytoczenie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa na podstawie art. 86 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.). Z. Z. oświadczył przed prokuratorem, że nie wyrazi zgody na przeprowadzenie badań DNA i prokurator odmówił podjęcia działań w tej sprawie. W związku z tym skarżąca osobiście wystąpiła z pozwem o ustalenie, że pozwany H. S. nie jest jej ojcem biologicznym. Pozwana Z. S. oraz kurator ustanowiony dla zmarłego H. S. uznali powództwo. Sąd rejonowy oddalił powództwo. Apelację od powyższego wyroku wniosła skarżąca oraz kurator zmarłego H.S. Sąd okręgowy oddalił obie apelacje. Skarżąca wniosła skargę kasacyjną. Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi do rozpoznania.
Skarżąca wskazuje, że w systemie polskiego prawa rodzinnego jednym ze sposobów ustalenia ojcostwa jest domniemanie prawne, zgodnie z którym, jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki (art. 62 § 1 zdanie pierwsze k.r.o.). Domniemanie to może zostać obalone tylko na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa (art. 62 § 3 k.r.o.). Jeżeli nie zachodzi domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż jego matki, albo gdy domniemanie takie zostało obalone, ustalenie ojcostwa może nastąpić albo przez uznanie ojcostwa, albo na mocy orzeczenia sądu. Zgodnie z regulacjami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, powództwo o zaprzeczenie ojcostwa może wytoczyć mąż matki, matka, dziecko oraz prokurator. Wszystkie te osoby, z wyjątkiem prokuratora, mają określone przez ustawodawcę granice czasowe, w których mogą wystąpić z powództwem o zaprzeczenie ojcostwa. W myśl zakwestionowanego art. 70 § 1 k.r.o., dziecko po dojściu do pełnoletności może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa męża swojej matki, nie później jednak niż w ciągu trzech lat od osiągnięcia pełnoletności.
Zdaniem skarżącej, przyjęte ograniczenie czasowe wystąpienia przez dziecko z powództwem o zaprzeczenie ojcostwa męża matki narusza konstytucyjne prawo do poznania własnej tożsamości biologicznej (art. 47 w związku z art. 30 Konstytucji). Każdy bowiem człowiek ma prawo do ustalenia bądź określenia własnej tożsamości w sferze życia prywatnego i rodzinnego, w tym tożsamości biologicznej (swojego pochodzenia zgodnie z prawdą biologiczną). Prawo do poznania swojego biologicznego pochodzenia określa też, zdaniem skarżącej, niezbywalną i przyrodzoną godność człowieka jako istoty rozumnej i zdolnej do odczuwania i wyrażania uczuć (art. 30 Konstytucji). Wskazanie w art. 70 § 1 k.r.o. terminu trzech lat od dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletności, będącego terminem zawitym, który biegnie niezależnie od wiedzy dziecka o okolicznościach uzasadniających podjęcie decyzji o wytoczeniu takiego powództwa wyłącza, w ocenie skarżącej, możliwość decydowania przez jednostkę, za pomocą aktów wiedzy i woli, o kształtowaniu sfery własnego życia prywatnego i życia rodzinnego.
Skarżąca wskazuje, że sytuacja dziecka w przypadku prawa do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa jest odmienna od sytuacji matki oraz męża matki. Takie ukształtowanie terminu na wystąpienie z powództwem o zaprzeczenie ojcostwa, że może on upłynąć nawet w razie braku wiedzy dziecka o okolicznościach uzasadniających jego żądanie, przy nieustanowieniu innej alternatywnej drogi poznania swego pochodzenia, jest zdaniem skarżącej niezgodne z prawem do ochrony życia prywatnego i rodzinnego (art. 47 Konstytucji), godności ludzkiej (art. 30 Konstytucji) oraz konstytucyjną wartością, jaką jest dobro dziecka. Tym bardziej że, jak podnosi skarżąca, ustalenie ojcostwa nie jest możliwe bez zaprzeczenia ojcostwa prawnego, w takim bowiem przypadku konieczne jest, w pierwszej kolejności, obalenie domniemania wynikającego z art. 62 § 1 k.r.o. i dopiero wówczas otwiera się droga do ustalenia ojcostwa innego mężczyzny.
Kwestionowany przepis, zdaniem skarżącej, różnicuje dzieci na dwie grupy: te, które w ciągu trzech lat od osiągnięcia pełnoletności uzyskają wiedzę o swoim biologicznym pochodzeniu i mogą podjąć decyzję o wytoczeniu powództwa, oraz te, które wiedzy takiej nie uzyskają i tym samym utracą możliwość wystąpienia z powództwem o zaprzeczenie ojcostwa, co w ocenie skarżącej należy uznać za niezgodne z art. 32 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Przewodniczącą składu orzekającego będzie sędzia TK Małgorzata Pyziak-Szafnicka, sprawozdawcą będzie sędzia TK Piotr Pszczółkowski.