Odmowa świadczenia usługi ze względu na wolność sumienia i religii usługodawcy K 16/17
10 kwietnia 2019 r. o godz. 11:30 Trybunał Konstytucyjny publicznie ogłosi orzeczenie w sprawie wniosku Prokuratora Generalnego w przedmiocie konstytucyjności odmowy świadczenia usługi ze względu na wolność sumienia i religii usługodawcy.
Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie w sprawie zgodności art. 138 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. - Kodeks wykroczeń w części, w jakiej penalizuje odmowę świadczenia usługi bez uzasadnionej przyczyny - z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, oraz - rozumianego w ten sposób, że zasady wiary i sumienie nie są uzasadnioną przyczyną odmowy świadczenia usługi - z art. 53 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, a także - w zakresie dotyczącym osób osobiście prowadzących działalność gospodarczą lub działających w imieniu podmiotu prowadzącego taką działalność - z art. 20 w zw. z art. 22 w zw. z art. 31 ust. 3 i w zw. z art. 31 ust. 2 zd. 2 Konstytucji.
Zdaniem wnioskodawcy art. 138 kodeksu wykroczeń (dalej również k.w.), w części, w jakiej penalizuje odmowę świadczenia usługi, jest niezgodny z wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadą proporcjonalności, z uwagi na nadmierną ingerencję i represyjność, która nie jest w tym przypadku niezbędna. Wystarczające bowiem dla zapewnienia prawidłowej realizacji zarówno pierwotnego celu wprowadzenia tej regulacji, jak i funkcji, które zaczęła faktycznie pełnić w późniejszym okresie, są środki cywilnoprawne.
Wnioskodawca podnosi, że kwestionowany przepis w swej treści jest bardzo zbliżony do art. 3 dekretu z dnia 4 marca 1953 r. o ochronie nabywców w obrocie handlowym. Penalizacja odmowy świadczenia usługi w realiach centralnie planowanej i sterowanej gospodarki socjalistycznej była uzasadniona ze względu na potrzebę przeciwdziałania spekulacji deficytowymi towarami i usługami oraz ze względu na umożliwienie równego dostępu do tych towarów i usług, po ustalonych odgórnie cenach. Natomiast obecnie w warunkach gospodarki rynkowej i powszechnej dostępności wszelkiego rodzaju usług oraz bardzo ograniczonego zakresu usług, na które obowiązują ceny urzędowe - przyczyny wprowadzenia tej regulacji uległy dezaktualizacji – podkreśla wnioskodawca. Nie występuje bowiem zjawisko spekulacji usługami, tylko konkurencja pomiędzy usługodawcami, obejmująca również ceny, a w przypadku odmowy świadczenia usługi przez jeden podmiot osoba zainteresowana uzyskaniem danej usługi uzyska ją bez większych problemów od innego usługodawcy. Nie zachodzi więc zdaniem wnioskodawcy niebezpieczeństwo, że pokrzywdzony zostanie pozbawiony możliwości zaspokojenia określonej potrzeby czy też że napotka w tym względzie na istotne trudności lub będzie musiał uiścić zawyżoną, spekulacyjną cenę za usługę.
Wnioskodawca wskazuje również, że art. 138 kodeksu wykroczeń, w części penalizującej odmowę świadczenia usługi - rozumiany w ten sposób, że zasady wiary i sumienie nie są uzasadnioną przyczyną odmowy świadczenia usługi - nieproporcjonalnie ogranicza (określoną w art. 53 ust. 1 Konstytucji) wolność sumienia i religii. W niektórych tylko stanach faktycznych objętych zakresem stosowania kwestionowanego przepisu możliwe jest jednoznaczne zidentyfikowanie konstytucyjnie chronionych wartości. Uniemożliwia to skuteczne przeprowadzenie testu proporcjonalności z art. 31 ust. 3 Konstytucji, zgodnie z którym ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw są dopuszczalne, tylko gdy jest to konieczne w demokratycznym państwie prawnym dla ochrony wartości wskazanych w przytoczonym przepisie Konstytucji. Nie pozwala również wykluczyć, że zaskarżony przepis nakłada na osobę zajmującą się zawodowo świadczeniem usług obowiązek działania wbrew sumieniu lub wyznaniu także wtedy, gdy żadne prawa konstytucyjne nie uzasadniają poświęcenia przysługującej usługodawcy wolności.
Wnioskodawca argumentuje, że w ramach gwarantowanej i chronionej przez przepisy art. 20 i art. 22 Konstytucji wolności działalności gospodarczej mieści się m.in. zawieranie umów na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej, a w szczególności podejmowanie decyzji, czy zawrzeć umowę, kto ma być kontrahentem, jaka będzie treść i forma umowy, w jakim trybie i formie ma zostać zawarta. Natomiast z art. 138 k.w. wynika zakaz odmowy świadczenia usługi, a więc nakaz zawarcia umowy, z każdym, kto wyrazi wolę skorzystania z usługi, chyba że zachodzi przyczyna uzasadniająca odmowę.
Wnioskodawca wskazuje także, że wynikający z kwestionowanego przepisu przymus świadczenia usługi zawsze, gdy usługobiorca się o nią zwróci, także wbrew woli usługodawcy, narusza jednocześnie art. 31 ust. 2 zdanie drugie Konstytucji, w myśl którego nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Zdaniem wnioskodawcy, za uzasadniony konstytucyjnie uważa się jedynie obowiązek zawarcia umowy w odniesieniu do działalności, ukierunkowanej na zaspokojenie podstawowych potrzeb obywateli.
Przewodniczącym składu orzekającego będzie sędzia TK Andrzej Zielonacki, sprawozdawcą będzie wiceprezes TK Mariusz Muszyński.