Kara łączna; Kodeks karny K 14/17
18 kwietnia 2019 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący kary łącznej (kodeks karny).
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności art. 86 § 4 Kodeksu karnego w zakresie, w jakim różnicuje sytuacje osób, wobec których zastosowanie miała już wcześniej instytucja kary łącznej, od osób, co do których ta instytucja zastosowania nie miała, w ten sposób, że umożliwia w stosunku do tej pierwszej kategorii osób podwyższenie dolnej granicy kary łącznej, a także orzeczenie kary rodzajowo surowszej, tj. kary 25 lat pozbawienia wolności - z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.
Art. 85 § 1 Kodeksu karnego (dalej: kk) stanowi: „Jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu, sąd orzeka karę łączną”. Zgodnie z treścią art. 86 § 1 kk zasadniczo sąd wymierza karę łączną w granicach od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, natomiast zaskarżony przepisu art. 86 § 4 kk stanowi, iż „zasady wymiaru kary łącznej określone w § 1-3 stosuje się odpowiednio, jeżeli przynajmniej jedną z kar podlegających łączeniu jest już orzeczona kara łączna”. Rzecznik Praw Obywatelskich wskazuje, że zgodnie z tym przepisem istnieje możliwość wymierzenia kary 25 lat pozbawienia wolności dla osoby, która nie została skazana na jednostkową karę 10 lat pozbawienia wolności lub karę wyższą. Może to nastąpić, jeśli wcześniej orzeczono karę łączną co najmniej 10 lat pozbawienia wolności. Wówczas uwzględniając dotychczas orzeczoną karę łączną oraz kary wymierzone za inne przestępstwa podobne sąd może orzec nową karę łączną 25 lat pozbawienia wolności. Art. 86 § 4 kk obowiązuje (został dodany do kk) z dniem 1 lipca 2015 r. Przed wprowadzeniem tego przepisy do kk kary łączne nie były w przypadku orzekania nowej kary łącznej traktowane tak, jak kary jednostkowe. Aby orzec wysokość nowej kary łącznej należało uwzględnić wszystkie kary jednostkowe składające się na wcześniej orzeczoną karę łączną. W związku z powyższym w poprzednim stanie prawnym, tj. przed 1 lipca 2015 r., w przypadku, w którym żadna z kar jednostkowych nie wynosiła chociażby 10 lat pozbawienia wolności, nie istniała możliwość orzeczenia kary łącznej 25 lat pozbawienia wolności. Sąd mógł zatem orzec maksymalną karę łączną mieszczącą się w granicach terminowej kary pozbawienia wolności – maksymalnie 15 lat.
Rzecznik wskazuje również, że uwzględnienie wcześniej orzeczonych kar łącznych przy ustalaniu wysokości nowej kary łącznej może prowadzić do podwyższenia dolnej granicy nowej kary łącznej. Minimalna kara łączna obejmująca kilka czynów jest równa najwyższej z kar jednostkowych, a zatem prawdopodobnie będzie to wcześniej orzeczona kara łączna, traktowana na równi z karami jednostkowymi, przy ustalaniu wysokości nowej kary łącznej. Najsurowsza z kar jednostkowych stanowi dolną granicę kary łącznej. Podstawą orzekania nowej kary łącznej (obejmującej kilka kar łącznych lub karę łączną i kary jednostkowe) będą więc kary wyższe , niż gdyby brać pod uwagę jedynie kary jednostkowe orzeczone za poszczególne czyny.
Zdaniem Rzecznika, wskutek nowego uregulowania kary łącznej, przy jednakowych sytuacjach faktycznych, może dojść do nieuzasadnionego zróżnicowania sytuacji prawnych. Stosowanie kwestionowanego przepisu może więc doprowadzić do dyskryminującego rozróżnienia, co jest sprzeczne z zasadą równości wyrażoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.
Rzecznik podnosi, że zamiarem projektodawcy w odniesieniu do kwestionowanego przepisu było najpewniej ułatwienie sposobu obliczania kary łącznej, który uprzednio uznawano powszechnie za zbędnie skomplikowany, sprawiający zbyt duże problemy natury rachunkowej. Jak stwierdził wnioskodawca, motywacja ta, choć zasadna, nie wydaje się jednak wystarczająca, aby zdecydować się na odejście od sposobu obliczania granic kary łącznej, który nie różnicował sytuacji prawnej podmiotów znajdujących się w takich samych sytuacjach faktycznych.
Rzecznik również wskazuje, że przed wprowadzeniem kwestionowanego przepisu warunek wymierzenia kary 10 lat pozbawienia wolności dotyczył kary jednostkowej. Obecnie, w myśl art. 86 § 4 k.k., jedynym kryterium decydującym o tym, który przepis art. 86 kk znajdzie zastosowanie, to znaczy § 1 (maksymalna kara łączna 20 lat pozbawienia wolności) czy § la (możliwość orzeczenia kary łącznej 25 lat pozbawienia wolności), może okazać się to, czy została wcześniej orzeczona kara łączna w wysokości co najmniej 10 lat pozbawienia wolności. Treść zaskarżonego przepisu art. 86 § 4 kk, w ocenie RPO, pozostaje w sprzeczności z konstytucyjną zasadą równości. Przepis różnicuje sytuacje osób, którym zostały wymierzone takie same kary jednostkowe. Okoliczności decydujące o wysokości kary łącznej zależą wyłącznie od działania wymiaru sprawiedliwości, podczas gdy osoby skazane nie mają na nie wpływu.
Przewodniczącym składu orzekającego będzie sędzia TK Stanisław Rymar, sprawozdawcą będzie sędzia TK Małgorzata Pyziak-Szafnicka.