Łączenie kar pozbawienia wolności i ograniczenia wolności P 20/17
11 czerwca 2019 r. o godz. 11:00 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie w sprawie połączonych pytań prawnych Sądu Rejonowego w Gorzowie Wielkopolskim oraz Sądu Rejonowego w Dąbrowie Górniczej dotyczących
Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie w sprawie zgodności art. 87 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości odstąpienia przez sąd od połączenia kary ograniczenia wolności i pozbawienia wolności oraz wymierzenia w ich miejsce kary łącznej pozbawienia wolności w sytuacji, gdy skazany nie uchyla się od wykonania kary ograniczenia wolności, jest zgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.
Zgodnie z treścią art. 87 § 1 k.k., w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności i ograniczenia wolności sąd wymierza obligatoryjnie karę łączną pozbawienia wolności, przyjmując, że miesiąc ograniczenia wolności równa się 15 dniom pozbawienia wolności.
Sąd pytający z Gorzowa Wielkopolskiego wskazuje, że wykonanie kary ograniczenia wolności ma na celu wzbudzenie w skazanym woli kształtowania jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego. Skazany ma obowiązek sumiennie wykonywać ciążące na nim obowiązki, a w miejscu pracy lub pobytu przestrzegać ustalonych zasad zachowania, porządku i dyscypliny. Za orzekaniem kary ograniczenia wolności przemawiają więc cele wychowawcze.
Sąd pytający zauważył, że jeśli wobec skazanego orzeczono karę ograniczenia wolności, jej zamiana na karę zastępczą pozbawienia wolności obwarowana jest oceną, należącą do sądu, czy skazany uchyla się od odbycia tej kary. Tymczasem jeśli wobec skazanego toczy się postępowanie o wydanie wyroku łącznego i zachodzi sytuacja określona w 87 § 1 k.k., wówczas takie skazanie, na zasadzie automatyzmu, bez żadnej swobody decyzyjnej, zostaje przekształcone w karę pozbawienia wolności.
W ocenie sądu pytającego, kwestionowany przepis, automatycznie przekreśla dokonane przez sądy orzekające w sprawach jednostkowych oceny prognozy kryminologicznej, druzgocąc w istocie zastosowane w tych sprawach dyrektywy wymiaru kary. Zamiast pozwolić skazanemu na wykonywanie kary ograniczenia wolności oraz osobno kary pozbawienia wolności, w miejsce tego sąd może orzec jedynie karę pozbawienia wolności. W niezrozumiały dla skazanego sposób uniemożliwia mu się wykonanie prac społecznie użytecznych w ramach prawomocnie orzeczonych kar. W efekcie zostaje on wyrwany z naturalnego środowiska i osadzony wśród bardziej od niego zdemoralizowanych skazanych.
Zdaniem sądu pytającego, art. 87 § 1 k.k. powoduje, że sąd jest zobligowany do wydania orzeczenia o pozbawieniu wolności bez rozpatrzenia istoty sprawy o realne pozbawienie wolności skazanego poddanego do tej pory karom wolnościowym.Brak możliwości podjęcia przez sąd karny zindywidualizowanej decyzji co do tego, że niezbędna dla orzeczenia o karze łącznej zamiana kary ograniczenia wolności na karę pozbawienia wolności nie jest konieczna, jest niezgodne z Konstytucją.
W ocenie pytającego sądu, procedura zgodna z art. 45 Konstytucji nie może ograniczać roli sądu, przy rozstrzyganiu o zasadniczej zmianie sytuacji prawnej skazanego, do podejmowania decyzji formalnych. Rozważenia zdaniem sądu pytającego wymaga, czy takie ograniczenie stanowi sprzeczną z art. 45 ust. 1 Konstytucji ingerencję ustawodawcy w niezależność sądu.
W ocenie Sądu Rejonowego w Dąbrowie Górniczej, obecny stan prawny nadmiernie krępuje sąd orzekający w toku orzekania o karze łącznej. Sąd orzeka o wolności osobistej danej osoby, która nie może zostać sprowadzona do automatycznej zamiany kary ograniczenia wolności na karę pozbawienia wolności w przypadku, gdy nie zostaną spełnione przesłanki z art. 87 § 2 k.k. Tego typu automatyzm prawny godzi w sens orzekania i później wykonywania różnego rodzaju kar, które mogą przecież zostać wydane (nawet jednocześnie) wobec konkretnej osoby.
Sąd pytający podniósł, że w rozpoznawanej sprawie wydanie wyroku łącznego w oparciu o art. 87 § 1 k.k. uniemożliwiłoby skazanemu wykonanie kary ograniczenia wolności, z której się wywiązuje. Zdaniem sądu pytającego sama obligatoryjność wymierzania łącznej kary pozbawienia wolności w sytuacji łączenia kar pozbawienia wolności z karami ograniczenia wolności sprzeciwia się zasadzie demokratycznego państwa prawnego, sprawiedliwości proceduralnej oraz zasadzie równości i sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy, a nadto narusza niezależność sądów.
Przewodniczącym składu orzekającego będzie sędzia TK Stanisław Rymar, sprawozdawcą będzie sędzia TK Piotr Pszczółkowski.