Ustawowe wyłączenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w stosunku do osób pobierających rentę z tytułu niezdolności do pracy, sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną SK 2/17
26 czerwca 2019 r. o godz. 11:00 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie w sprawie skargi konstytucyjnej K. C. dotyczącej ustawowego wyłączenia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w stosunku do osób pobierających rentę z tytułu niezdolności do pracy, sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną.
Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie w sprawie zgodności art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych z dnia 28 listopada 2003 r. z art. 71 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji RP w zw. z art. 2 Konstytucji RP i art. 32 Konstytucji RP.
Świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje – zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (dalej: ustawa) – matce albo ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka, osobie będącej rodziną zastępczą lub innym osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności – jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniem: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
Zaskarżony przepis art. 17 ust. 5 pkt 1 lit a ustawy wyklucza przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego osobie sprawującej opiekę jeżeli spełnia ona jedno z następujących kryteriów: ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego albo rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, o którym mowa w ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym.
W ocenie Skarżącej przepis art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a ustawy jest niezgodny z art. 71 ust. 1 zd. 2 w zw. z art. 2 i art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w zakresie w jakim stanowi, iż świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do renty. Skarżąca podkreśla w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej, iż wnosi u uznanie za niezgodną z konstytucją regulacji dotyczącej głównie opiekunów mających ustalone prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy z jednoczesnym wskazaniem do zatrudnienia, gdyż jej zdaniem sytuacja takich osób odróżnia ją od opiekunów mających ustalone prawo do emerytury, renty rodzinnej, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego. Zarówno w przypadku całkowitej, jak i częściowej niezdolności do pracy ustawa nie zabrania podejmowania zatrudnienia w czasie gdy ma się ustalone prawo do renty i pobiera się z tego tytułu świadczenie. W przypadku orzeczonej renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy ubezpieczony ma szeroki wachlarz możliwości podejmowania innego zatrudnienia, na które pozwala mu stan zdrowia. Taki stan prawny odróżnia osoby pobierające rentę od pozostałych osób podlegających wyłączeniu na mocy art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a ustawy, ponieważ rezygnacja z pracy zarobkowej w celu opieki nad osobą niepełnosprawną, dokonana przez osobę pobierające rentę, jest jej decyzją, w przeciwieństwie do obowiązku prawnego niepodejmowania zatrudnienia związanego z pobieraniem pozostałych świadczeń wymienionych w zaskarżonym przepisie. Skarżąca wskazuje, że wyłączenie przez ustawodawcę opiekunów dzieci niepełnosprawnych mających ustalone prawo do renty, w tym w szczególności mających rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy, od możliwości pobierania świadczenia pielęgnacyjnego jest sprzeczne z konstytucyjnym obowiązkiem Państwa wyrażonym w art. 71 ust. 1 zdanie drugie w postaci prawa do korzystania z szczególnej pomocy ze strony państwa przez rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej oraz ogólnymi zasadami ustrojowymi Państwa w postaci zasady równości oraz zasady sprawiedliwości społecznej, przez pryzmat których należy oceniać wszystkie prawa i obowiązki wymienione w Konstytucji, a ciążące na ustawodawcy.
W kontekście niezgodności art., 17 ust. 5 pkt 1 lit a z art. 71 ust. 1 zd. 2 Konstytucji RP („Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych”) Skarżąca wskazuje m. in., iż: 1)świadczenie pielęgnacyjne ma w istocie na celu zabezpieczenie egzystencji osób niepełnosprawnych przez wspieranie tych, którzy opiekują się nimi, 2) utrata zdrowia przez opiekuna, w tym w szczególności utrata zdrowia przez ojca lub matkę przed urodzeniem się dziecka niepełnosprawnego, powodująca przyznanie mu prawa do renty, nie może wpływać negatywnie na sytuację rodzinną i finansową dziecka niepełnosprawnego, 3) różnicowanie prawne rodzin, w których znajdują się osoby niepełnosprawne odnoszące się do faktu, iż różnicuje się opiekunów nie podejmujących pracy lub z niej rezygnujących a mających przyznane prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy i opiekunów w pełni zdolnych do pracy, którzy rezygnują z pracy lub jej nie podejmują stoi w sprzeczności ze wskazanym wzorcem kontroli, który – w ocenie Skarżącej – jednoznacznie przesądza, iż szczególna pomoc ze strony Państwa należy się rodzinie w trudnej sytuacji społecznej i nie daje podstaw do różnicowania rodzin w obrębie tej grupy; 4) zaskarżony przepis stoi w sprzeczności ze wskazanym wzorcem również dlatego, że ustawodawca podnosząc od 2014 r. wysokość świadczenia rodzinnego nie umożliwił opiekunom rezygnującym z pracy w celu sprawowania opieki nad osobami niepełnosprawnymi, a mającymi jednocześnie ustalone prawo do renty, wyboru pomiędzy pobieraniem świadczenia pielęgnacyjnego a pobieraniem świadczenia rentowego. W ocenie Skarżącej ustawodawca powinien włączyć osoby mające ustalone prawo do świadczenia rentowego do grona osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego lub dać im możliwość wyboru pomiędzy świadczeniem rentowym a świadczeniem pielęgnacyjnym.
Skarżąca twierdzi, że prawo do szczególnej pomocy ze strony państwa dla rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej (art. 71 ust. 1 zd. 2 Konstytucji) należy rozpatrywać łącznie z wzmacniającymi ten obowiązek zasadami ustroju: zasadą równości (art. 32 Konstytucji) oraz zasadą sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji). W kontekście art. 32 Konstytucji należy ocenić, czy podmioty charakteryzujące się cechą istotną są traktowane równo, to znaczy bez dyskryminowania i faworyzowania. Skarżąca wskazuje, iż w analizowanym zakresie cechą relewantną jest wychowywanie osoby niepełnosprawnej oraz nie podejmowanie lub rezygnacja przez opiekuna z pracy w celu opieki nad osobą niepełnosprawną. Wskazaną cechą istotną legitymują się również opiekunowie nie podejmujący pracy lub rezygnujący z niej z tytułu opieki nad osobą niepełnosprawną a mający ustalone prawo do renty, w szczególności renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy. W tym ostatnim wypadku pobieranie renty nie stoi na przeszkodzie podjęciu pracy zarobkowej. Mimo to rezygnują oni z takiej możliwości w celu opieki nad osobą niepełnosprawną. Zdaniem skarżącej świadczy to o odstępstwie od zasady równości i dyskryminującym charakterze zaskarżonego przepisu.
W kontekście art. 2 Konstytucji RP Skarżąca wskazuje, iż różnicowanie sytuacji prawnej podmiotów podobnych musi być uznane za zgodne z Konstytucją, jeżeli pozostaje w zgodzie z zasadami sprawiedliwości społecznej lub służy urzeczywistnieniu tych zasad. Zostaje ono natomiast uznane za niekonstytucyjną dyskryminację jeżeli narusza zasadę sprawiedliwości społecznej z art. 2 Konstytucji. W tym sensie zasada równości i zasada sprawiedliwości społecznej nakładają się na siebie. Skarżąca podkreśla, że w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego ukształtował się pogląd, zgodnie z którym wszelkie odstępstwa od zasady równego traktowania muszą spełniać wymóg proporcjonalności wyrażającej się w tym, że waga interesu, któremu ma służyć zróżnicowanie, musi pozostać w odpowiedniej proporcji do wagi interesów, które zostaną naruszone w wyniku nierównego potraktowania podmiotów podobnych. Zróżnicowanie musi pozostawać w związku z innymi wartościami, zasadami i normami konstytucyjnymi uzasadniającymi odmienne potraktowanie podmiotów podobnych. W tym kontekście Skarżąca wskazuje argumentację przesądzającą w Jej ocenie, że treść zaskarżonego przepisu ustawy nie stanowi odstępstwa od zasady równości mającej charakter relewantny, proporcjonalny i pozostający w związku z innymi zasadami, wartościami czy normami konstytucyjnymi. Tym samym narusza zasadę sprawiedliwości społecznej z art. 2 Konstytucji RP.
Przewodniczącym składu orzekającego będzie wiceprezes TK Mariusz Muszyński, sprawozdawcą będzie sędzia TK Justyn Piskorski.