Wznowienie postępowania, stwierdzenia nieważności i uchylenia lub zmiany decyzji o przejęciu przez Skarb Państwa nieruchomości, na których właściciele nie gospodarowali osobiście lub przy pomocy członków rodziny pozostających we wspólnocie K 11/18
10 czerwca 2020 r. o godz. 10:00 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie w sprawie wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczącego spraw o wznowienie postępowania, stwierdzenie nieważności i uchylenie lub zmianę decyzji o przejęciu przez Skarb Państwa nieruchomości, na których właściciele nie gospodarowali osobiście lub przy pomocy członków rodziny pozostających we wspólnocie.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności art. 63 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa w zakresie, w jakim wyłącza stosowanie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego dotyczących wznowienia postępowania, stwierdzenia nieważności i uchylenia lub zmiany decyzji do wydanych na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych decyzji o przejęciu przez Skarb Państwa nieruchomości, na których właściciele nie gospodarowali osobiście lub przy pomocy członków rodziny pozostających we wspólnocie od lat pięciu do dnia wejścia w życie ustawy z powodu stałego zatrudnienia w innych zawodach niż praca w indywidualnym gospodarstwie rolnym albo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, z art. 7 oraz art. 2 i ark 32 ust. 1 Konstytucji RP.
Rzecznik Praw Obywatelskich wskazuje, że wyłączenie przez kwestionowane przepisy możliwości wzruszenia decyzji administracyjnej o przejęciu przez Państwo nieruchomości wchodzących w skład gospodarstw rolnych prowadzi do sytuacji, w której decyzje obarczone wadami kwalifikowanymi pozostają w obrocie prawnym, kształtując sytuację prawną byłych właścicieli przejętych nieruchomości. Sytuacja taka narusza konstytucyjną zasadę praworządności, zgodnie z którą powinno się dążyć do wyeliminowania z obrotu prawnego decyzji administracyjnych obarczonych kwalifikowanymi wadami, m.in. wydanych z rażącym naruszeniem prawa.
W ocenie Rzecznika, przepisy art. 63 ust. 2 i 3 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa i wynikający z nich zakaz wzruszania w trybach nadzwyczajnych decyzji o przejęciu przez Państwo nieruchomości wchodzących w skład gospodarstw rolnych, wydanych na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (dalej: ustawa uwłaszczeniowa) nie znajduje uzasadnienia w wartościach konstytucyjnych, w tym w zasadzie bezpieczeństwa prawnego oraz zasadzie zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa.
Zdaniem RPO wprowadzenie przez ustawodawcę ograniczeń weryfikacji decyzji administracyjnych obarczonych wadami prawnymi musi być uzasadnione. Wartościami uzasadniającymi takie ograniczenia są przede wszystkim ochrona praw nabytych osób trzecich i bezpieczeństwo prawne obywateli. W przypadku bowiem decyzji wydawanych na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy uwłaszczeniowej zakaz ich wzruszania w trybie nadzwyczajnym, wynikający z kwestionowanych regulacji, nie służy realizacji tychże wartości konstytucyjnych, w tym przede wszystkim ochronie praw obywateli, co w ocenie Rzecznika jest niezgodne z Konstytucją.
Wnioskodawca ponadto wskazuje, iż sam fakt, że od wydania decyzji upłynął znaczny okres czasu, nie stanowi wystarczającego uzasadnienia dla wyłączenia możliwości wzruszenia ostatecznych decyzji wydanych na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy uwłaszczeniowej, w trybach nadzwyczajnych k.p.a. Uzasadnieniem dla wyłączenia możliwości wzruszenia decyzji administracyjnych jest kumulacja czynników, wśród których upływ czasu od wydania decyzji oraz czas, w jakim osoby poszkodowane mogły wnosić nadzwyczajne środki, nie były wyłącznymi okolicznościami. Kluczowa była bowiem ochrona praw osób, które na podstawie wadliwych decyzji nabyły prawo.
Zdaniem Rzecznika kwestionowana regulacja zrównuje podmioty znajdujące się w różnych sytuacjach prawnych oraz faktycznych co narusza konstytucyjną zasadę równości. Za cechę wspólną uznaje bowiem wyłącznie fakt pozbawienia właścicieli nieruchomości wchodzących w skład gospodarstw rolnych własności tych nieruchomości na podstawie decyzji wydanych na gruncie ustawy uwłaszczeniowej.
W ocenie Wnioskodawcy, ustawodawca, wprowadzając bezwzględny zakaz wzruszania decyzji wydanych na podstawie ustawy uwłaszczeniowej, zrównał tym samym sytuację prawną i prawa byłych właścicieli, którzy de facto zostali wywłaszczeni na rzecz samoistnych posiadaczy, oraz byłych właścicieli, których nieruchomości zostały przejęte przez Państwo w trybie decyzji wydanych na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy uwłaszczeniowej. Według Wnioskodawcy, cecha wspólna w postaci wywłaszczenia na podstawie decyzji wydanej na gruncie ustawy uwłaszczeniowej nie ma charakteru istotnego. Podmioty te nie znajdują się bowiem w takiej samej lub zbliżonej sytuacji. W konsekwencji, zrównanie to nie jest uzasadnione i skutkuje naruszeniem praw byłych właścicieli nieruchomości przejętych przez Państwo, w ich przypadku nie ma bowiem wartości konstytucyjnych, które ograniczenie to by uzasadniały.
RPO wskazuje więc, że art. 63 ust. 2 i 3 kwestionowanej ustawy, przez to, że pozbawia byłych właścicieli możliwości weryfikacji decyzji o przejęciu ich nieruchomości wchodzących w skład gospodarstw rolnych przez Państwo, po 1 stycznia 1992 r., stanowi istotną, nieproporcjonalną, a przede wszystkim niezasadną i rażąco niesprawiedliwą ingerencję w art. 32 ust. 1 Konstytucji oraz art. 2 i wynikającą z niego zasadę sprawiedliwości społecznej.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Bartłomiej Sochański – przewodniczący, sędzia TK Andrzej Zielonacki – sprawozdawca, sędzia TK Leon Kieres, sędzia TK Jakub Stelina, sędzia TK Rafał Wojciechowski.