Prawo pomocy w zakresie ustanowienia pełnomocnika z urzędu SK 5/20
18 listopada 2020 r. o godz. 10:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna skargę konstytucyjną J. W. dotyczącą prawa pomocy w zakresie ustanowienia pełnomocnika z urzędu.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności:
1) art. 246 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (dalej: p.p.s.a.) w zakresie, w jakim nakłada na stronę obowiązek wykazania, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania, bez ustanowienia obiektywnych, jednoznacznych i wiążących sąd kryteriów oceny sytuacji materialnej strony, z art. 45 ust. 1 Konstytucji w związku z wywodzoną z art. 2 Konstytucji zasadą poprawnej legislacji i wyrażoną w preambule Konstytucji zasadą rzetelności działania instytucji publicznych;
2) art. 276 w związku z art. 175 § 1 w związku z art. 246 § 1 pkt 1 i 2 w związku z art. 245 § 1-3 p.p.s.a. w zakresie, w jakim nakłada na stronę wymóg wniesienia skargi o wznowienie postępowania sporządzonej i podpisanej przez adwokata lub radcę prawnego, jednocześnie nie gwarantując stronie prawa do uzyskania w tym zakresie zwolnienia od kosztów w zakresie całkowitym lub częściowym, a w konsekwencji uzyskania pomocy prawnej, według obiektywnych, jednoznacznych i wiążących sąd kryteriów oceny jej sytuacji materialnej, z art. 45 ust. 1 Konstytucji w związku z wywodzoną z art. 2 Konstytucji zasadą poprawnej legislacji w związku z wyrażoną w preambule Konstytucji zasadą rzetelności działania instytucji publicznych.
Problem konstytucyjny niniejszej skargi dotyczy zasad udzielania prawa pomocy stronie postępowania sądowo-administracyjnego, a dokładniej ustanowienia pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi o wznowienie postępowania sądowego przed NSA. W lipcu 2017 r. skarżący wniósł osobiście do NSA skargę na wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym rozstrzygnięciem tego sądu z listopada 2016 r., utrzymującym w mocy decyzje właściwych organów administracyjnych odmawiające skarżącemu stwierdzenia choroby zawodowej. NSA postanowieniem z września 2017 r. odrzucił skargę ze względu na niedochowanie przymusu adwokacko-radcowskiego. W tym samym czasie skarżący wniósł do NSA wniosek o przyznanie adwokata z urzędu w celu sporządzenia skargi o wznowienie postępowania. Wniosek został przekazany do rozpoznania WSA zgodnie z właściwością. Postanowieniem z września 2017 r., wydanym przez starszego referendarza sądowego, skarżącemu odmówiono przyznawania prawa pomocy w postaci ustanowienia pełnomocnika z urzędu. WSA rozpatrując wniesiony przez skarżącego sprzeciw, utrzymał w mocy postanowienie wydane przez referendarza.
W ocenie skarżącego przymus adwokacko-radcowski ogranicza prawo do sądu stronie, której sytuacja materialna nie pozwala na zlecenie sporządzenia skargi pełnomocnikowi z wyboru. Zdaniem skarżącego ustanowienie przymusu adwokacko-radcowskiego w zakresie wniesienia nadzwyczajnego środka zaskarżenia w postaci skargi o wznowienie postępowania powinno być powiązane z rzetelnym sposobem oceny ewentualnego braku możliwości finansowych skorzystania przez skarżącego z pomocy profesjonalisty, a w konsekwencji pomocy państwa w tym zakresie. Zdaniem skarżącego, zarówno prawo do sądu, jak i zasada prawidłowej legislacji wymaga prawidłowych i odpowiednich rozwiązań legislacyjnych, które zapewnią obiektywność i rzetelność oraz wykluczą dowolność w ocenie, czy osobie przysługuje prawo do adwokata z urzędu, a w konsekwencji czy wobec posiadanych środków finansowych będzie ona mogła skorzystać z przysługującego jej prawa do złożenia nadzwyczajnego środka zaskarżenia, jakim jest skarga o wznowienie postępowania sądowo-administracyjnego. Skarżący zaznacza, że zasada rzetelności wskazuje na konieczność skonkretyzowania zasad ubiegania się przez stronę postępowania sądowo-administracyjnego o pomoc państwa poprzez wyznaczenie pełnomocnika z urzędu w złożeniu nadzwyczajnego środka zaskarżenia, które gwarantowałoby obiektywizm, rzetelność i możliwość uzyskania tej pomocy w sytuacji, w której brak pomocy państwa może doprowadzić do pozbawienia obywatela prawa do skorzystania z przysługujących mu praw. Ponadto skarżący wskazuje, że art. 246 § 1 pkt 1 i 2 p.p.s.a. nie precyzuje obiektywnych, jednoznacznych i wiążących sąd kryteriów oceny sytuacji materialnej strony postępowania. Zdaniem skarżącego taka redakcja przepisu budzi wątpliwości co do praw i obowiązków jego adresatów. W ocenie skarżącego zakwestionowane przepisy nie zapewniają stronie postępowania, określonej w art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji RP, przewidywalności, która powinna wynikać z odpowiedniej spójności i wewnętrznej logiki mechanizmów procedury sądowej. Skarżący wskazuje, że ustawodawca, wprowadzając przymus adwokacko-radcowski nie skonkretyzował kryteriów przyznania prawa pomocy, przez co naruszył konstytucyjne prawo do sądu, co w konwekcji pozostaje w sprzeczności z art. 2 Konstytucji i wywodzoną z niego z zasadą poprawnej legislacji i zasadą zaufania obywateli do państwa. Ponadto brak kryteriów przyznania prawa pomocy pozwala na dowolność i arbitralność działania organów sądowych. W ocenie skarżącego zakwestionowane przepisy naruszają prawo do ochrony sądowej, w tym prawidłowego, zgodnego z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP ukształtowania procedury oraz wywodzonej z art. 2 zasady poprawnej legislacji, zasady zaufania obywatela do państwa, a także wskazanej w preambule Konstytucji zasady rzetelności działania organów władzy publicznej.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Zbigniew Jędrzejewski – przewodniczący, sędzia TK Piotr Pszczółkowski – sprawozdawca, wiceprezes TK Mariusz Muszyński, sędzia TK Stanisław Piotrowicz, Prezes TK Julia Przyłębska.