Zatarcie skazania na karę pozbawienia wolności SK 26/16
16 grudnia 2020 r. o godz. 11:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie w sprawie skargi konstytucyjnej K. L. dotyczącej wyłączenia możliwości zatarcia skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości wobec małoletniego poniżej lat 15.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności art. 106a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (dalej: k.k.), w zakresie, w jakim przepis ten wyłącza zatarcie skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15, z:
a) art. 41 ust. 1, art. 47, art. 65 ust. 1, art. 70 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 i 2 oraz w związku z art. 2 i w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP,
b) art. 2, art. 30 i art. 40 Konstytucji RP.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym: Wyrokiem Sądu Rejonowego w R., w styczniu 2007 r. Skarżący został uznany za winnego popełnienia przestępstwa z art. 13 § l w związku z art. 200 § l k.k., za które wymierzono mu karę 1 roku pozbawienia wolności oraz orzeczono środek karny w postaci zakazu kontaktowania się z pokrzywdzoną przez 5 lat. Wymierzona tym wyrokiem kara pozbawienia wolności została następnie objęta wyrokiem łącznym Sądu Rejonowego w R. z października 2011 r., którym połączono ją z karą pozbawienia wolności orzeczoną w sprawie Sądu Rejonowego w R. i wymierzono karę łączną 2 lat pozbawienia wolności. Pismem z października 2015 r. Skarżący zwrócił się o zarządzenie wcześniejszego zatarcia skazania w sprawie Sądu Rejonowego w R., podnosząc, że w całości odbył wymierzoną karę, a w przyszłości chciałby podjąć pracę jako pracownik ochrony, co wymaga m. in. przedstawienia zaświadczenia o niekaralności. Sąd Rejonowy w R., postanowieniem z listopada 2015 r., nie uwzględnił wniosku Skarżącego, wskazując, że przestępstwo, za które został on skazany, było czynem przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, a wymierzona za ten czyn kara była bezwzględną karą pozbawienia wolności, wobec czego, zgodnie z art. l06a k.k., takie skazanie nie podlega zatarciu. Postanowienie o odmowie uwzględnienia wniosku o zatarcie skazania zostało zaskarżone przez Skarżącego. Sąd Okręgowy w G. nie uwzględnił złożonego przez Skarżącego środka odwoławczego i postanowieniem z stycznia 2016 r. zmienił zaskarżone postanowienie Sądu Rejonowego w R. jedynie w ten sposób, że jako podstawę skazania przyjął wydany wyrok łączny.
W ocenie Skarżącego wyłączenie przez art. 106a k.k. możliwości zatarcia skazania narusza godność człowieka przez to, że stygmatyzuje sprawcę do końca życia, powodując utratę poczucia własnej wartości, eliminację z życia publicznego i społecznego, izolację społeczną, utrudnienie lub nawet całkowitą niemożliwość znalezienia pracy, a tym samym utrzymania siebie i rodziny. Skarżący uważa, że zakwestionowany przepis wyklucza dostęp do wielu zawodów, jak i wielu szkół i uczelni, gdzie wymagane jest przedstawienie zaświadczenia o niekaralności jako warunek rozpoczęcia nauki lub uzyskania uprawnień, uniemożliwiając tym samym możliwość rozwoju osobistego sprawcy. Skarżący podkreśla, że sprawca pozostaje ze stygmatem czynu o charakterze pedofilskim, bez względu na sposób życia po popełnieniu przestępstwa, wyniki resocjalizacji czy leczenia. Zdaniem Skarżącego wyłączenie instytucji zatarcia skazania w odniesieniu do sprawców przestępstw wymienionych w kwestionowanym przepisie art. 106a k.k. narusza określony w art. 40 Konstytucji RP zakaz nieludzkiego i poniżającego traktowania poprzez poniżenie jednostki ludzkiej, jej społecznego naznaczenia i sprzecznego z ideą humanitaryzmu dożywotniego obciążenia piętnem skazania i ukarania. Skarżący wskazuje, że każde skazanie, a co za tym idzie umieszczenie w rejestrze skazanych, wkracza w wolność osobistą jednostki, ponieważ uniemożliwia pełną swobodę podejmowania decyzji zgodnie z własną wolą, powodując przeszkody w uzyskaniu oczekiwanego zatrudnienia, uniemożliwienie dostępu do wielu zawodów lub uzyskania uprawnień (w tym do tych, z którymi wiąże się element zaufania publicznego) lub sprawowania funkcji. Zdaniem Skarżącego zakwestionowany przepis w sposób istotny ogranicza gwarantowaną w art. 65 ust. 1 Konstytucji RP wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz miejsca pracy a także gwarantowane w art. 70 Konstytucji RP prawo do nauki, ponieważ wykluczając zatarcie skazania, wyłącza uzyskanie zaświadczenia o niekaralności niezbędnego do podjęcia wybranej pracy, wykonywania wybranego zawodu, nauki lub uzyskania uprawnień w tych wszystkich wypadkach, gdzie dostęp do realizacji zagwarantowanych konstytucyjnie wolności jest obwarowany wymogiem dysponowania zaświadczeniem o niekaralności. Ponadto Skarżący uważa, że wyłączenie zatarcia skazania narusza zagwarantowane w art. 47 Konstytucji RP prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz decydowania o swoim życiu osobistym. Wyłączenie zatarcia skazania ingeruje w sferę wolności i praw osobistych, w istotny sposób ogranicza możliwość decydowania o swoim życiu osobistym, włączając w to ograniczenia możliwości wykonywania zawodu, nauki, pełnienia funkcji społecznych, a ponadto ingeruje w obszar życia rodzinnego oraz stanowi naruszenie prawa ochrony czci i dobrego imienia. Skarżący uważa, że zrównanie sytuacji prawnej wszystkich sprawców przestępstw skazanych za przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności niezależnie od ciężaru gatunkowego popełnionego czynu zabronionego narusza zasadę równości. Zakwestionowana regulacja art. 106a k.k., według Skarżącego, nie jest niezbędna dla ochrony wartości, z którą jest związana, a jej efekty są nieproporcjonalne do stopnia ingerencji w wymienione wolności i prawa. Skarżący podkreśla, że intencją wprowadzenia regulacji art. 106a k.k. była ochrona społeczeństwa oraz zapobieganie i zwalczanie seksualnego wykorzystywania i niegodziwego traktowania dzieci w celach seksualnych. Skarżący stwierdza, że zakwestionowany przepis narusza zasadę poprawnej legislacji, a także podważa zaufanie obywatela do Państwa, wskazując, że w niektórych przypadkach możliwość skorzystania z instytucji zatarcia skazania uzależniona jest od interpretacji przepisu.
Zdaniem Skarżącego należy poddać w wątpliwość, czy dożywotnie umieszczenie sprawcy takiego przestępstwa w rejestrze, bez możliwości ubiegania się o zatarcie skazania, służy celowi prowadzenia regulacji, z uwagi na brak jakiejkolwiek perspektywy powrotu sprawcy do społeczeństwa i związany z tym brak poczucia celowości terapii i resocjalizacji. W tej sytuacji efekt regulacji art. 106a k.k. sprowadza się do represji wobec sprawcy popełnionego przestępstwa i jest nadmiernie restrykcyjny. Skarżący podkreśla, że przepis art. 106a k.k. nie zachowuje uzasadnionej, słusznej proporcji pomiędzy negatywnymi skutkami jego funkcjonowania, z punktu widzenia konstytucyjnie zagwarantowanych praw i wolności, a celem jego wprowadzenia. Skarżący stwierdza, że zakwestionowany przepis narusza bezwzględną zasadę poszanowania godności ludzkiej oraz zakaz nieludzkiego i poniżającego traktowania, zasadę proporcjonalności, zasadę prawidłowej legislacji, a także zasadę równości obywateli wobec prawa.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Jakub Stelina – przewodniczący, sędzia TK Wojciech Sych – sprawozdawca, sędzia TK Krystyna Pawłowicz, sędzia TK Michał Warciński, sędzia TK Andrzej Zielonacki.