Art. 6 ust. 1 zd. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w zakresie, w jakim pojęciem „sąd” obejmuje Trybunał Konstytucyjny K 6/21
24 listopada 2021 r. o godzinie 12:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Prokuratora Generalnego dotyczący art. 6 ust. 1 zd. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w zakresie, w jakim pojęciem „sąd” obejmuje Trybunał Konstytucyjny.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności:
1. art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej Protokołami nr 3, 5, 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r., Nr 61, poz. 284), w zakresie, w jakim pojęciem "sąd" użytym w tym przepisie obejmuje Trybunał Konstytucyjny Rzeczypospolitej Polskiej z art. 2, art. 8 ust. 1, art 10 ust. 2, art 173 i art. 175 ust. 1 Konstytucji RP;
2. art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze konwencji wskazanej w punkcie 1, w zakresie, w jakim utożsamia wynikającą z tego przepisu gwarancję rozpatrzenia indywidualnej sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o prawach i obowiązkach danego podmiotu o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej z kompetencją Trybunału Konstytucyjnego do orzekania w sprawie hierarchicznej zgodności określonych w Konstytucji RP przepisów i aktów normatywnych, a przez to pozwala objąć postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym wymogami wynikającymi z art. 6 EKPC z art. 2, art. 8 ust. 1, art. 79 ust. 1, art. 122 ust. 3 i 4, art. 188 pkt 1-3 i 5 i art. 193 Konstytucji RP;
3. art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze konwencji wskazanej w punkcie 1, w zakresie, w jakim obejmuje dokonywanie przez Europejski Trybunał Praw Człowieka oceny legalności procesu wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego w celu ustalenia, czy Trybunał Konstytucyjny jest niezawisłym i bezstronnym sądem ustanowionym ustawą z art. 2, art. 8 ust. 1, art 89 ust. 1 pkt 3 i art. 194 ust. 1 Konstytucji RP.
Wnioskodawca stwierdza, że celem złożenia wniosku nie jest „rewokacja zobowiązań Rzeczypospolitej Polskiej” związanych z przystąpieniem do Konwencji, ale dopilnowanie aby rozwój orzecznictwa ETPCz nie doprowadził do nielegitymowanego wolą stron Konwencji wypaczenia pierwotnego znaczenia jej postanowień. Przykładem tego – zdaniem Wnioskodawcy – jest wyrok EPTCz z 7 maja 2021 r. Xero Flor w Polsce sp. z o.o. przeciwko Polsce (skarga 4907/18).
Podkreśla on, że ww. orzeczenie ma charakter jednostkowy, jednak, ze względu na ogólny kontekst, w jakim orzeczenie to zapadło, a także jego przedmiot i treść, należy uznać, że stanowi ono próbę ukształtowania przez organ stosowania prawa zupełnie nowego jakościowo standardu konwencyjnego – z pominięciem woli państw-stron, a w szczególności bez poszanowania fundamentalnych, bo konstytucyjnych norm ustrojowych Rzeczypospolitej Polskiej.
Wnioskodawca, odwołując się do poglądów doktryny, wskazuje, że z art. 6 ust. 1 Konwencji nie wynika obowiązek ustanowienia przez strony Konwencji prawa do trzeciej instancji, prawa do wniesienia skargi konstytucyjnej, czy innej formy zwrócenia się do sądu konstytucyjnego. Zauważa jednak, że ETPCz obejmował niekiedy postępowania przed sądami konstytucyjnym zakresem zastosowania art. 6 Konwencji, jednakże nigdy bezwarunkowo. Podnosi, że ETPCz najczęściej przyjmował, że wynik takiego postępowania musi być decydujący dla praw i obowiązków cywilnych skarżącego. Wnioskodawca w tym kontekście wskazuje na wyrok ETPCz w sprawie Xero Flor i wyjaśnia, że w wyroku tym Trybunał Konstytucyjny został uznany za sąd w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji. Jednocześnie wyjaśnia, że ETPCz, nawiązując do wybranych orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, uznał, że powoływanie niektórych sędziów Trybunału nastąpiło z oczywistym naruszeniem prawa krajowego. W konsekwencji – jak wskazuje Wnioskodawca – ETPCz stwierdził, że doszło do naruszenia prawa do „sądu ustawionego ustawą” w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji.
Wnioskodawca odnosząc się do powyższych tez wskazuje na art. 10 i art. 173 Konstytucji, w których wyróżniono dwa odrębne piony władzy sądowniczej: sądy i trybunały. Podnosi, że z art. 175 ust. 1 Konstytucji wynika, iż tylko sądy sprawują wymiar sprawiedliwości, natomiast Trybunał Konstytucyjny ma do odegrania zupełnie inną, ustrojową rolę. Powołując się na poglądy doktryny Wnioskodawca wskazuje, że Trybunał jest organem quasi-sądowym osądzającym prawo, a nie ludzi. Sprawa podlegająca rozpoznaniu przez Trybunał nie stanowi kontynuacji sprawy w związku z którą wyłonił się problem zgodności norm prawnych. Przedmiotem kontroli w postępowaniu przed Trybunałem są określone normy prawne, a nie samo orzeczenie. Wnioskodawca zaznacza, że kompetencje Trybunału są konsekwencją najwyższej mocy prawnej Konstytucji w polskim systemie prawnym. Wskazuje, że – mając na uwadze szczególną funkcję Trybunału – niemożliwe jest powierzenie mu wydawania rozstrzygnięć w innych sprawach oraz o innym charakterze niż jest to przewidziane w Konstytucji. Oznacza to, że nie jest możliwe wyrażenie zgody przez ustawodawcę na ratyfikację umowy międzynarodowej, która przewidywałaby takie rozwiązanie.
Zasada odrębności i niezależności władz – w ocenie Wnioskodawcy – oznacza, od strony negatywnej, zakaz przyznawania innym organom, nawet tej samej władzy, kompetencji objętych „jądrem kompetencyjnym” danego pionu władzy sądowniczej. W konsekwencji, uznanie, że Trybunał jest sądem w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji stanowi – zdaniem Wnioskodawcy – naruszenie ładu ustrojowego, wyznaczonego w art. 10 ust. 2, art. 173 i art. 175 Konstytucji, a ponadto stanowi naruszenie zasady nadrzędności Konstytucji wynikającej z art. 8 ust. 1 Konstytucji. Wnioskodawca podkreśla, że utożsamianie – wbrew intencji ustrojodawcy – sądów i trybunałów prowadzi do podważenia fundamentów demokratycznego państwa prawa, które opiera się na pewności i bezpieczeństwie prawnym (art. 2 Konstytucji). Sytuacja w której norma prawa międzynarodowego niespodziewanie ewoluuje, rewidując dotychczasowe postrzeganie porządku konstytucyjnego, w tym pozycję Trybunału względem innych sądów, skutkuje tym, że system prawny przestaje być przewidywalny dla adresatów norm. Z analogicznych powodów, zdaniem Wnioskodawcy, nie sposób uznać – wbrew twierdzeniom ETPCz – iż postępowanie przed Trybunałem jest postępowaniem w indywidualnej sprawie cywilnej lub karnej, a tym samym, że Trybunał jest sądem, który ma realizować gwarancje wynikające z art. 6 ust. 1 Konwencji. Wnioskodawca podkreśla, że norma wyinterpretowana przez ETPCz, która nadaje inne znaczenie kompetencjom Trybunału, niż wynika to z Konstytucji stanowi naruszenie przepisów konstytucyjnych je określających.
Odnosząc się z kolei do oceny legalności przez ETPCz procesu wyboru sędziów Trybunału Wnioskodawca wskazuje, że ustrój Trybunału podlega szczegółowej regulacji konstytucyjnej. Zaznacza on, że z art. 194 Konstytucji wynika „monopol Sejmu” w zakresie wyboru sędziów Trybunału. Podkreśla, że nie jest możliwe powierzenie tego innym organom państwa. Stwierdza, że w obecnym stanie prawnym nie istnieją instrumenty oceny legalności powoływania sędziów Trybunału, a jeżeliby istniały, musiałby one zostać określone w Konstytucji, a nie w innych aktach prawa krajowego czy międzynarodowego, w tym Konwencji. Wnioskodawca wyjaśnia, że ETPCz nie jest uprawniony do oceny prawidłowości ukształtowania konstytucyjnych organów władzy publicznej, w tym Trybunału Konstytucyjnego. Wskazuje, że źródłem prawa w Polsce nie może być umowa międzynarodowa, która nie została objęta zgodą wyrażoną w ustawie. Zgoda ta – jak podkreśla Wnioskodawca – nie ma charakteru blankietowego, a więc dotyczy umowy o określonej treści. W przypadku, gdy dochodzi do jej zmiany wykraczającej poza interpretację jej tekstu niezbędne jest wyrażenie zgody na jej ratyfikację. W ocenie Wnioskodawcy dokonywana przez ETPCz wykładnia Konwencji nie może prowadzić do rozciągnięcia jego kompetencji poza zakres, na jaki zgodziło się państwo – strona Konwencji. W konsekwencji ocena legalności wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego przez ETPCz stanowi naruszenie art. 2, art. 8 ust. 1, art. 89 ust. 1 pkt 3 i art. 194 ust. 1 Konstytucji.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: prezes TK Julia Przyłębska - przewodniczący, sędzia TK Wojciech Sych - sprawozdawca, sędzia TK Zbigniew Jędrzejewski, sędzia TK Bartłomiej Sochański, sędzia TK Michał Warciński.