Rozszerzenie zakresu oświadczeń o stanie majątkowym funkcjonariuszy publicznych o informacje dotyczące sytuacji majątkowej osób najbliższych składającym oświadczenia Kp 2/19
25 listopada 2021 r. o godz. 11:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna w pełnym składzie sprawę z wniosku Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej dotyczącą rozszerzenia zakresu oświadczeń o stanie majątkowym funkcjonariuszy publicznych o informacje dotyczące sytuacji majątkowej osób najbliższych składającym oświadczenia.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności:
1) a) art. 1 pkt 1 zmieniającego art. 35 ustawy z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (Dz. U. z 2018 r. poz. 1799),
b) art. 1 pkt 2 zmieniającego załącznik do ustawy powołanej w punkcie 1 lit. a (załącznik nr 1 do ustawy z dnia 11 września 2019 r.)
w zakresie, w jakim przepisy te dotyczą dzieci własnych, dzieci małżonka i dzieci przysposobionych posła albo senatora,
2) a) art. 2 pkt 3 lit. b, e, h oraz i dodającego w art. 10 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz. U. z 2017 r. poz. 1393 oraz z 2019 r. poz. 371 i 492) ust. 1a, 3c, 3d, 6a,
6b oraz 8a-8c i art. 2 pkt 3 lit. c, d, f oraz j zmieniającego w art. 10 tej ustawy ust. 3, 3a, 4,5 oraz 9,
b) art. 2 pkt 4 zmieniającego art. 13 ustawy powołanej w punkcie 2 lit. a,
c) art. 2 pkt 5 zmieniającego art. 14 ustawy powołanej w punkcie 2 lit. a,
d) art. 2 pkt 6 dodającego załącznik do ustawy powołanej w punkcie 2 lit. a (załącznik nr 2 do ustawy z dnia 11 września 2019 r.)
w zakresie, w jakim przepisy te dotyczą dzieci własnych, dzieci małżonka i dzieci przysposobionych osoby obowiązanej do złożenia oświadczenia o stanie majątkowym,
3) a) art. 3 pkt 1 zmieniającego art. 3a ustawy z dnia 30 lipca 2004 r. o uposażeniu posłów do Parlamentu Europejskiego wybranych w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. poz. 1925, z 2006 r. poz. 708 oraz z 2009 r. poz. 918),
b) art. 3 pkt 2 zmieniającego załącznik do ustawy powołanej w punkcie 3 lit. a (załącznik nr 3 do ustawy z dnia 11 września 2019 r.)
w zakresie dotyczącym dzieci własnych, dzieci małżonka i dzieci przysposobionych posła do
Parlamentu Europejskiego wybranego w Rzeczypospolitej Polskiej,
4) art. 4 dodającego w art. 2 w ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (Dz. U. z 2018 r. poz. 2104 i 2399 oraz z 2019 r. poz. 53, 125 i 1091) pkt 5a
a) w zakresie, w jakim przepis ten dotyczy dzieci własnych, dzieci małżonka i dzieci przysposobionych osoby obowiązanej do złożenia oświadczenia o stanie majątkowym na podstawie art. 10 ust. 1a ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, oraz
b) w zakresie, w jakim przepis ten dotyczy dzieci własnych, dzieci małżonka i dzieci przysposobionych Prezesa Trybunału Konstytucyjnego,
5) a) art. 5 pkt 1 lit. a, e oraz g dodającego w art. 14 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego (Dz. U. z 2018 r. poz. 1422) ust. 2a, 6a, 6b, 7a oraz 7b i art. 5 pkt 1 lit. b-d zmieniającego w art. 14 tej ustawy ust. 3-6,
b) art. 5 pkt 2 dodającego ust. 3 wart. 15 ustawy powołanej w punkcie 5 lit. a,
c) art. 5 pkt 3 zmieniającego ust. 1 wart. 38 ustawy powołanej w punkcie 5 lit. a,
d) art. 5 pkt 4 dodającego załącznik nr 4 do ustawy powołanej w punkcie 5 lit. a (załącznik nr 4 do ustawy z dnia 11 września 2019 r.)
w zakresie, w jakim przepisy te dotyczą dzieci własnych, dzieci małżonka i dzieci przysposobionych Prezesa Trybunału Konstytucyjnego,
6) art. 8 w zakresie, w jakim przepis ten dotyczy dzieci własnych, dzieci małżonka i dzieci przysposobionych osób pełniących funkcje publiczne wymienionych w punkcie 1-5
z art. 47 i art. 51 ust. 2 w związku z art. 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 18 Konstytucji, oraz
z art. 32 ust. 1 w związku z art. 47, art. 51 ust. 2 oraz art. 18 Konstytucji.
Prezydent RP wskazuje, że przyjęta ustawa ma na celu rozszerzenie zakresu oświadczeń o stanie majątkowym o informacje dotyczące sytuacji majątkowej osób najbliższych składającym oświadczenia. Ustawa wprowadza obowiązek składania oświadczeń majątkowych dotyczących nie tylko majątku osobistego oraz majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową osoby składającej oświadczenia, ale także majątku osobistego małżonka, majątku osobistego i objętego małżeńską wspólnością majątkową dzieci własnych, dzieci małżonka, dzieci przysposobionych oraz osoby pozostającej we wspólnym pożyciu.
Prezydent RP ponadto podnosi, że w kwestionowanej ustawie doszło do konfliktu konstytucyjnie chronionych wartości - prawa obywateli do uzyskania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne, wyrażonego w art. 61 ust. 1 Konstytucji, z prawem do ochrony prawnej życia prywatnego, uregulowanym w art. 47 Konstytucji, gwarantowanym w aspekcie ochrony danych osobowych przez art. 51 ust. 2 Konstytucji.
Wskazywane w oświadczeniu o stanie majątkowym informacje o posiadanych przez dziecko własne, dziecko małżonka oraz dziecko przysposobione zasobach finansowych, jego działalności zawodowej i biznesie oraz pełnionych funkcjach są zdaniem Prezydenta objęte prywatnością i autonomią informacyjną osoby najbliższej. Obowiązek wskazania całego zgromadzonego majątku wraz z drobiazgowym wyliczeniem jego składników przedmiotowych i ich wartości głęboko wkracza w sferę życia prywatnego – podkreśla Prezydent. Informacja taka może naruszać ich dobra osobiste, stawiać je w złym świetle i sugerować, że określoną pracę, transakcję zawdzięczają swemu krewnemu.
Prezydent również wskazuje, że anonimizowanie pewnego zakresu danych zawartych w oświadczeniach pozostawia możliwość zidentyfikowania osób najbliższych i naruszenia ich prawa do prywatności. Pomimo, że Ustawodawca wyłączył w pewnym zakresie jawność oświadczeń, pozostałe, zawarte w oświadczeniu majątkowym i podlegające ujawnieniu dane, będą w zdecydowanej większości przypadków wystarczające dla zidentyfikowania tożsamości dziecka funkcjonariusza publicznego lub dziecka jego małżonka.
Prezydent podkreśla także, że osoba zobowiązana, na podstawie zakwestionowanych przepisów, do złożenia zupełnego, starannego i zgodnego z prawdą oświadczenia o stanie majątku dzieci własnych, przysposobionych lub dzieci małżonka, może nie mieć możliwości uzyskania pełnych informacji o takim majątku. Członkowie rodziny osoby obowiązanej do złożenia oświadczenia nie mają bowiem obowiązku prawnego przekazywania informacji o swoim majątku osobie obowiązanej do złożenia oświadczenia. Jeżeli zaś przekazują taką informację, nie mają obowiązku przekazywać informacji pełnej. Kwestionowane przepisy nakładają więc na osoby składające oświadczenia, sankcjonowany karnie obowiązek, który może nie być możliwy do spełnienia ze względów niezależnych od woli składającego stosowne oświadczenie – wskazuje Prezydent RP.
Obowiązek ujawnienia (czasem ograniczonych wyłączanie do osób będących członkami rodziny) informacji o istnieniu więzi rodzinnych, jak stosunek pokrewieństwa między rodzicem a dzieckiem lub jego brak, fakcie przysposobienia dziecka czy informacji o płci dziecka, może stanowić – zdaniem Prezydenta RP – dokonaną z naruszeniem reguły przydatności, niezbędności i proporcjonalności sensu stricto - ingerencję władzy w autonomię decyzyjną jednostki, zarówno w sferze własnego życia, jak i kształtowania życia rodzinnego i wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami i jako taki ma negatywny wpływ na więzi rodzinne, podważając trwałość rodziny. Szkody w postaci naruszenia konstytucyjnego prawa do prywatności osób, do których odnosi się ta regulacja, wykraczają poza granice wynikające z art. 31 ust. 3 Konstytucji, prowadząc do naruszenia zasady proporcjonalności – podkreśla wnioskodawca.
Kwestionowana ustawa zdaniem Prezydenta RP zobowiązuje część funkcjonariuszy publicznych do składania oświadczeń o znacznie szerszym zakresie, obejmującym (prócz majątku własnego funkcjonariusza) także sytuację majątkową osób najbliższych, w tym majątek osobisty i objęty małżeńską wspólnością majątkową jego dzieci, dzieci małżonka i dzieci przysposobionych. W konsekwencji, została zróżnicowana także sytuacja prawna dzieci własnych i przysposobionych składających oświadczenia majątkowe funkcjonariuszy publicznych, dzieci ich małżonków i małżonków tych dzieci. Jedynie w odniesieniu do niektórych osób z tej grupy będą pozyskiwane, gromadzone i ujawniane informacje dotyczące ich sytuacji osobistej, rodzinnej, majątkowej i zawodowej.
Zróżnicowanie takie sytuacji prawnej funkcjonariuszy publicznych ze względu na zakres oświadczeń majątkowych wiąże się z naruszeniem art. 47 i art. 51 ust. 2 Konstytucji oraz wartości podlegających ochronie na mocy art. 18 Konstytucji. Zasadę równości naruszają także przepisy różnicujące rodzaj i zakres ponoszonej odpowiedzialności za niezłożenie oświadczenia o stanie majątkowym oraz za złożenie oświadczenia nieprawdziwego lub niepełnego – wskazuje Prezydent RP.
Pełny skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Bartłomiej Sochański - przewodniczący, sędzia TK Wojciech Sych - sprawozdawca.