Ograniczenie dziedziczenia roszczenia o zachowek SK 16/18
1 grudnia 2021 r. o godz. 11:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna skargę konstytucyjną G. S.-K. i M. S. dotyczącą ograniczenia dziedziczenia roszczenia o zachowek.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności art. 1002 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (dalej: k.c.) z art. 21 ust. 1, art. 64 ust. 1, art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji RP oraz art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
L. C. , E. B. i T. B., spadkobierczynie ustawowe po J. C. wniosły o zasądzenie zachowku od spadkobierców testamentowych zmarłego. Toczące się w tej sprawie postępowanie zostało zawieszone z powodu śmierci powódki L. C. Skarżące, jako spadkobierczynie testamentowe zmarłej L. C., a nienależące do ustawowych spadkobierców po J. C. podtrzymując żądanie zawarte w pozwie L. C. wniosły o podjęcie postępowania z ich udziałem. Sąd rejonowy podjął postępowanie z udziałem skarżących, a następnie oddalił ich powództwo. W uzasadnieniu wyroku sąd wskazał, iż, zgodnie z art. 1002 kodeksu cywilnego, roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych po pierwszym spadkodawcy. Jako że skarżące nie należały do kręgu osób uprawnionych do zachowku po J. C. sąd rejonowy uznał, iż roszczenie przysługujące L. C. wygasło w dniu jej śmierci i nie może być skutecznie dochodzone przez skarżące. Sąd okręgowy oddalił apelację skarżących, podtrzymując stanowisko sądu I instancji.
W ocenie skarżących art. 1002 kodeksu cywilnego ogranicza ich prawo do dziedziczenia roszczenia dochodzonego w postępowaniu sądowym wytoczonym za życia spadkodawczyni w oparciu o art. 922 § 1 k.c. Skarżące wskazują, iż użycie w kwestionowanym przepisie sformułowania »tylko wtedy« powoduje ograniczenie prawa dziedziczenia, które co do zasady oznacza wstąpienie w całokształt sytuacji prawnej zmarłego. Gdyby w systemie prawa nie było przepisu art. 1002 k.c. na skarżące przeszłoby roszczenie o zachowek po J. C., którego dochodziła.
Skarżące podnoszą również, że sam fakt nieuzyskania prawomocnego orzeczenia i nie wyegzekwowania go przed śmiercią L. C. nie może pozbawić jej spadkobierczyń uzyskanego na podstawie art. 922 § 1 k.c. prawa do odpowiedniej kwoty zachowku i nie może, jak twierdzi sąd rejonowy i okręgowy, spowodować wygaśnięcia prawa w oparciu o treść kwestionowanego przepisu.
W ocenie skarżących, zastosowany przez sądy obu instancji art. 1002 k.c. jest więc sprzeczny z treścią art. 21 ust. 1 i art. 64 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji RP, jak też art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Zdaniem skarżących przepis ten oznacza oczywisty brak poszanowania prawa dziedziczenia oraz stoi w sprzeczności z obecną aksjologią systemu prawa, gdyż nie chroni prawa dziedziczenia. Nie może też w ocenie skarżących zostać uznany za konieczny w demokratycznym państwie, dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Skarżące dodają, że przepis art. 1002 k.c., obowiązujący w niezmienionym brzmieniu od stycznia 1965 r. jest konsekwencją założeń aksjologicznych panującego wówczas systemu społeczno-gospodarczego ograniczającego prawa majątkowe jednostek.
Pełny skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: Prezes TK Julia Przyłębska - przewodniczący, sędzia TK Andrzej Zielonacki - I sprawozdawca, sędzia TK Michał Warciński - II sprawozdawca .