Okresowa kara finansowa lub ryczałt nakładany przez TSUE; środki tymczasowe odnoszące się do kształtu ustroju i funkcjonowania konstytucyjnych organów Rzeczypospolitej Polskiej K 8/21
21 listopada 2023 r. o godz. 11:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Prokuratora Generalnego dotyczący okresowej kary finansowej lub ryczałtu nakładanego przez TSUE oraz środków tymczasowych odnoszących się do kształtu ustroju i funkcjonowania konstytucyjnych organów Rzeczypospolitej Polskiej.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności:
1) art. 279 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2 ze zm.; tekst skonsolidowany: Dz. Urz. UE 2016 C 202, s. 47, dalej: ,,TfUE") w zakresie, w jakim w sprawach rozpatrywanych przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej: „TSUE”) pozwala na nałożenie na Rzeczpospolitą Polską, jako państwo członkowskie Unii Europejskiej (dalej: ”UE”), okresowej kary finansowej lub ryczałtu za niezastosowanie się do orzeczonego środka tymczasowego z art. 2, art. 4 i art. 90 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: „Konstytucji RP”),
2) art. 39 Statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (tekst skonsolidowany: Dz. Urz. UE 2016 C 202, s. 201), stanowiącego Protokół (nr 3) do Traktatu wskazanego w punkcie 1, w zakresie, w jakim upoważnia Prezesa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej lub sędziego tegoż Trybunału do nałożenia na Rzeczpospolitą Polską, jako państwo członkowskie Unii Europejskiej, środków tymczasowych odnoszących się do kształtu ustroju i funkcjonowania konstytucyjnych organów Rzeczypospolitej Polskiej z art. 2, art. 8 ust. 1, art. 90 ust. 1 Konstytucji RP.
Zgodnie z art. 279 TfUE: W sprawach, które rozpatruje, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej może zarządzić niezbędne środki tymczasowe.
Zgodnie z art. 39 Statutu TSUE: Stosując procedurę doraźną, określoną w regulaminie proceduralnym, która, w niezbędnym zakresie, może różnić się od postanowień niniejszego Statutu, prezes Trybunału Sprawiedliwości może rozstrzygać wnioski o zawieszenie wykonania, zgodnie z artykułem 278 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej i artykułem 157 Traktatu EWEA, o zastosowanie środków tymczasowych zgodnie z artykułem 279 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej albo o zawieszenie postępowania egzekucyjnego zgodnie z akapitem czwartym artykułu 299 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej lub akapitem trzecim artykułu 164 Traktatu EWEA.Uprawnienia, o których mowa w akapicie pierwszym, mogą być wykonywane przez wiceprezesa Trybunału Sprawiedliwości, zgodnie z warunkami określonymi w regulaminie proceduralnym.
W razie wystąpienia przeszkody w wykonywaniu obowiązków przez prezesa z wiceprezesa zastępuje ich inny sędzia zgodnie z warunkami określonymi w regulaminie proceduralnym.
Postanowienie prezesa lub sędziego, który go zastępuje, jest tymczasowe i w żadnym wypadku nie przesądza orzeczenia Trybunału co do istoty sprawy.
Prokurator Generalny (dalej również „Wnioskodawca”) wskazuje, że w orzecznictwie TSUE podkreśla się, iż celem postępowania w przedmiocie zastosowania środka tymczasowego jest zagwarantowanie pełnej skuteczności przyszłego ostatecznego orzeczenia, tak aby uniknąć luk w ochronie prawnej zapewnianej przez Trybunał.
Wnioskodawca zaznacza, że procedura stosowania środków tymczasowych nie wynika z samych traktatów, lecz reguluje ją statut TSUE, który zgodnie z art. 281 TfUE, określony jest w odrębnym protokole w sprawie Statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Stosownie do tego przepisu, Statut podlega zmianie przez Parlament Europejski i Radę, które stanowią w zwykłej procedurze prawodawczej. Jakkolwiek zatem artykuł 279 TfUE uprawnienie do stosowania środków tymczasowych przyznaje samemu TSUE, to już Statut Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który w tym zakresie może być zmieniony zwykłą procedurą ustawodawczą, ceduje wspomnianą kompetencję na organy tego Trybunału (Prezesa lub Wiceprezesa), a nawet na pojedynczego sędziego – podkreśla Wnioskodawca.
Prokurator Generalny wskazuje, że z art. 90 ust. 1 Konstytucji RP wynika, iż granice kompetencji Unii Europejskiej, a zatem i jej organów, wyznacza zasada przyznania. Organy te działają wyłącznie w ramach kompetencji przyznanych im w traktatach przez państwa członkowskie, do osiągnięcia określonych w nich celów. Tam, gdzie państwa członkowskie nie przyznały kompetencji Unii Europejskiej, uznaje się, że kompetencje te należą do samych państw członkowskich, a Unia może działać tylko w oparciu o zasadę pomocniczości, podlegającą każdorazowej kontroli parlamentów narodowych.
W ocenie Wnioskodawcy przedmiotem zgody na związanie Rzeczypospolitej Polskiej traktatami unijnymi, wyrażonej w formie referendum unijnego, a później w formie ustawy ratyfikacyjnej, była konkretna treść przepisów kompetencyjnych, w tym art. 279 TfUE. Zgodnie z TfUE, ewentualne kary finansowe na państwo członkowskie mogą być nakładane jedynie na podstawie art. 260 tego traktatu. Stosownie do treści tego przepisu, podstawą nałożenia kary jest orzeczenie TSUE (nie zaś postanowienie wiceprezesa TSUE) i ma to miejsce po uprzednim stwierdzeniu, że państwo nie stosuje się do wyroku TSUE wydanego wcześniej w procedurze przewidzianej w art. 258 lub 259 TfUE. Jeśli zatem z art. 279 TfUE wywodzi się normę prawną polegającą na tym, że TSUE lub jego organy administracyjne mają kompetencje do nałożenia kary pieniężnej na państwo członkowskie UE, to norma taka, zdaniem Wnioskodawcy, jest sprzeczna z konstytucyjnym przepisem o przekazaniu kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach organizacji lub organowi międzynarodowemu (art. 90 Konstytucji).
Prokurator Generalny wskazuje, że kwestionowany przepis rozszerza kompetencje przyznane i przyjmuje taką treść, która nie była objęta procedurą przewidzianą w art. 90 ust. 1 Konstytucji. Tymczasem suwerenność Rzeczypospolitej wymaga, aby wszelkie nakazy lub zakazy o charakterze władczym poprzedzone były zgodą w postaci prawnej, czyli w sposób ustalony w krajowym porządku prawnym dla wyrażenia woli przez suwerena. Zgodnie zaś z art. 4 ust. 1 Konstytucji RP, władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. Sprawuje on władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio (art. 4 ust. 2 Konstytucji RP). Relacje między suwerennym państwem a podmiotami zewnętrznymi kształtuje prawo międzynarodowe, w ramach którego źródłem wyrażenia zgody na określone kształtowanie relacji jest umowa międzynarodowa – przypomina Wnioskodawca.
Art. 279 TfUE, w zakwestionowanym zakresie narusza także zdaniem Wnioskodawcy konstytucyjną zasadę praworządności, która wymaga, by rozstrzygnięcia były wydawane w ukształtowanej prawem procedurze i przez uprawniony podmiot. Tymczasem z kwestionowanego przepisu wywodzi się dowolną możliwość działania przez TSUE w sprawach, które rozpatruje, niezależnie od treści i zakresu przekazanych kompetencji temu organowi. Prokurator Generalny podkreśla, że wskazana norma nie spełnia również standardu państwa prawnego, który dotyczy określoności prawa i nakazu zapewnienia pewności prawa i bezpieczeństwa prawnego.
Prokurator Generalny wskazuje, że art. 39 statutu TSUE upoważniając organ wewnętrzny TSUE, a nie organ Unii Europejskiej, którym jest Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, do decydowania o wydaniu postanowienia zabezpieczającego, jest sprzeczny z zasadą praworządności wyrażoną w art. 2 Konstytucji RP. Rozstrzyganie o sprawach państw członkowskich UE takich jak między innymi zastosowanie wobec tych państw środków tymczasowych powinno być powierzone Trybunałowi Sprawiedliwości UE (działającemu poprzez określone składy orzekające) i jedynie w zakresie kompetencji przekazanych lub przyznanych Unii Europejskiej – podkreśla Wnioskodawca.
W ocenie Wnioskodawcy sposób ukształtowania art. 39 statutu TSUE powoduje, że dopuszczona została możliwość, by na jego podstawie wewnętrzny regulamin TSUE modyfikował treść integralnej część TfUE, jaką jest statut TSUE. Wewnętrzny regulamin TSUE nie jest aktem podejmowanym przez Polskę w trybie art. 90 ust. 1 Konstytucji, a jednak może on doprowadzić do modyfikacji i rozszerzenia kompetencji przekazanych Unii Europejskiej bez zgody państwa członkowskiego wyrażonej w procedurze ratyfikacyjnej. W ten sposób może dojść do wyznaczania Polsce obowiązków niezgodnych z traktatami oraz Konstytucją RP i to za pomocą aktu wewnętrznego, który stosować będą administracyjne organy TSUE. Taki stan rzeczy, ukształtowany zakwestionowaną normą prawną, jest zdaniem Wnioskodawcy niezgodny z art. 8 ust. 1 i art. 90 ust. 1 Konstytucji RP, gdyż prowadzi do naruszenia zakresu przekazanych na podstawie Konstytucji RP kompetencji organizacji lub organowi międzynarodowemu.
Pełny skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: prezes TK Julia Przyłębska - przewodniczący, sędzia TK Zbigniew Jędrzejewski - sprawozdawca.