Wpis na listę adwokatów bez konieczności odbycia aplikacji adwokackiej i złożenia egzaminu adwokackiego SK 68/19
7 czerwca 2022 r. o godz. 12:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie w sprawie skargi konstytucyjnej E. K. dotyczącej pozbawienia prawa do wykonywania zawodu adwokata osób zatrudnionych w Prokuratorii Generalnej na stanowisku asystenta radcy.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. [b i c] ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze w zakresie, w jakim zaskarżone przepisy odmawiają określonych w nich uprawnień osobom zatrudnionym w Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej na stanowisku asystenta radcy (w tym specjalisty i głównego specjalisty) z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 65 ust. 1 Konstytucji RP.
Skarżąca, na podstawie art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. b i c ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (dalej: u.p.a.), złożyła wniosek o wpis na listę adwokatów w Izbie Adwokackiej w związku z posiadaniem przez nią stopnia naukowego doktora nauk prawnych oraz zatrudnieniem w latach 2008-2014, na podstawie umowy o pracę, w Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (ówcześnie Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa; dalej: Prokuratoria Generalna lub PG) na stanowisku asystenta radcy Prokuratorii (Specjalisty i Głównego Specjalisty). Uchwałą z października 2015 r. po przeprowadzeniu rozmowy kwalifikacyjnej, Okręgowa Rada Adwokacka wydała decyzję o wpisie skarżącej na listę adwokatów Izby. W grudniu 2015 r. Minister Sprawiedliwości wyraził sprzeciw wobec uchwały, wskazując, że w świetle art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. b i c u.p.a. zatrudnienie w Prokuratorii Generalnej nie stanowi przesłanki uzasadniającej wpis na listę adwokatów. Od przedmiotowej decyzji skarżąca wniosła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (dalej: WSA). WSA oddalił skargę złożoną przez skarżącą. Skarżąca wniosła do Naczelnego Sądu Administracyjnego (dalej: NSA) skargę kasacyjną. NSA oddalił skargę kasacyjną, stwierdzając brak naruszenia art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. b i c u.p.a , orzekając w sposób ostateczny o prawach i obowiązkach skarżącej na podstawie ww. przepisów.
Skarżąca wskazuje, że funkcją zakwestionowanego art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. b u.p.a. jest umożliwienie wpisu na listę adwokatów osobom, które dają odpowiednią rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu pod względem merytorycznym i etycznym. W obecnym stanie prawnym ścieżka ta jest dostępna dla osób zatrudnionych w kancelariach prawnych lub zespołach adwokackich.
W ocenie skarżącej brak jest jakichkolwiek racji, aby dyspozycją tego przepisu nie było objęte również doświadczenie zawodowe zdobyte w ramach wykonywania czynności związanych ze świadczeniem pomocy prawnej w Prokuratorii Generalnej. Nieuwzględnienie Prokuratorii Generalnej w kręgu podmiotów, w ramach których możliwe jest zdobycie doświadczenia zawodowego, o którym mowa w art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. b u.p.a., jest – w ocenie skarżącej – sprzeczne z konstytucyjną zasadą demokratycznego państwa prawnego i równości wobec prawa w związku z zasadą wolności wykonywania zawodu. Zdaniem skarżącej, zgodnie z powyższymi zasadami, osoby znajdujące się w tej samej sytuacji powinny być traktowane jednakowo w zakresie dostępu do zawodu. Skarżąca wskazuje, że do zadań PG należy m.in. wyłączne zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym; zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed sądami powszechnymi i polubownym oraz zastępstwo procesowe Rzeczypospolitej Polskiej przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi w stosunkach międzynarodowych, a w zakresie wykonywanych zadań Prokuratoria Generalna jest niezależna.
Skarżąca podkreśla, że pracę na stanowisku asystenta radcy PG może podjąć absolwent prawa, spełniający wymogi ustawowe co do obywatelstwa, nieskazitelności charakteru, pełni praw cywilnych oraz niekaralności. Zgodnie z ustawą o PG, asystent radcy wykonuje zadania związane z przygotowaniem czynności radcy w postępowaniu przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi oraz inne czynności związane z wykonywaniem zadań Prokuratorii Generalnej. Praca asystenta radcy PG ma zatem – w ocenie skarżącej – charakter ściśle merytoryczny, związany z wykonywaniem czynności radcy PG, oraz dokonuje się zawsze „pod okiem” radcy PG, a zatem fachowego pełnomocnika. Skarżąca wskazuje, że Prokuratoria Generalna stanowi zinstytucjonalizowaną formę pokrewną zespołowi adwokackiemu lub kancelarii prawnej obsługującej Skarb Państwa oraz państwowe osoby prawne. Charakter pracy w Prokuratorii Generalnej na stanowisku asystenta radcy, ściśle związany z zastępstwem procesowym i prowadzeniem spraw sądowych, daje tę samą, jeśli nie szerszą z uwagi na procesowy charakter działalności, możliwość zapoznania się z pracą fachowego pełnomocnika i zdobycie istotnego doświadczenia w dziedzinach zarezerwowanych dla adwokatów lub radców prawnych. Zdaniem skarżącej doświadczenie zdobyte w Prokuratorii Generalnej nie odbiega merytorycznie od osiągalnego w kancelarii, a w większości przypadków może je nawet przewyższać, z uwagi na charakter postępowań, w których zastępstwo procesowe wykonywane przez Prokuratorię Generalną jest obowiązkowe, tj. sprawach przed najwyższymi organami sądowymi oraz sprawach o znacznej wartości przedmiotu sporu, tj. tam, gdzie Sąd Okręgowy jest właściwy w pierwszej instancji.
Skarżąca wskazuje, że brak jest jakiejkolwiek cechy, na podstawie której osoby zatrudnione w Prokuratorii Generalnej miałyby być na podstawie art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. b u.p.a. traktowane odmiennie od osób pracujących w kancelariach radców prawnych bądź adwokatów. Zdaniem skarżącej nieuwzględnienie osób zatrudnionych w PG na stanowisku asystentów radców w art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. b u.p.a. łamie zasadę równości w dostępie do zawodu, prowadzi do dyskryminacji osób zdobywających doświadczenie zawodowe na stanowisku asystenta radcy PG oraz stoi w sprzeczności z konstytucyjną zasadą demokratycznego państwa prawnego wraz z zawartą w niej dyrektywą rzetelnej legislacji.
Skarżąca ponadto podnosi, że zgodnie z ustawą o PG, do zadań Prokuratorii Generalnej należy wydawanie opinii o projektach aktów normatywnych dotyczących istotnych praw i interesów Rzeczypospolitej Polskiej, w tym Skarbu Państwa, oraz organów wymiaru sprawiedliwości, a także regulujących postępowania przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi, a ponadto przygotowywanie na wniosek Prezesa Rady Ministrów raportów, analiz i stanowisk obejmujących zagadnienia prawne, dotyczące w szczególności projektów aktów normatywnych. Działalność w obszarze legislacji jest równorzędnym, obok zastępstwa procesowego, ustawowo określonym obszarem funkcjonowania Prokuratorii Generalnej. W tym świetle skarżąca uznaje, że art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. c u.p a. jest niezgodny z Konstytucją w zakresie, w jakim wyklucza ponad trzyletnie zatrudnienie w Prokuratorii Generalnej, jako spełniające warunek wykonywania czynności wymagających wiedzy prawniczej i związanych z tworzeniem projektów ustaw, rozporządzeń lub aktów prawa miejscowego. Skarżąca wskazuje, że brak jest jakichkolwiek istotnych okoliczności uzasadniających zróżnicowane traktowanie w art. 66 ust. 1 pkt 5 lit. c u.p.a. osób zatrudnionych w Prokuratorii Generalnej i osób zatrudnionych w innych instytucjach wykonujących czynności związane z tworzeniem projektów ustaw, rozporządzeń lub aktów prawa miejscowego.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Zbigniew Jędrzejewski - przewodniczący, sędzia TK Andrzej Zielonacki - sprawozdawca, sędzia TK Krystyna Pawłowicz, sędzia TK Michał Warciński, sędzia TK Jarosław Wyrembak.