Obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym SK 81/19
9 maja 2023 r. o godz. 9:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie wydane w sprawie skargi konstytucyjnej A. D. dotyczącej obowiązku poddawania się szczepieniom ochronnym.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności:
1) art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b oraz 17 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z art. 2 oraz art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP,
2) § 3 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych z art. 2 Konstytucji RP oraz art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP,
3) art. 17 ust. 11 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi w związku z § 5 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 87 Konstytucji RP.
Wojewoda nałożył na Skarżącą grzywnę i jednocześnie wezwał Ją do poddania małoletniej córki obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi, haemophilus influenzae typu b oraz wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Jako podstawę, prawną obowiązku Wojewoda wskazał art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b oraz art. 17 ust. 1 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, a także rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych. Minister Zdrowia utrzymał w mocy, zaskarżone przez Skarżącą, postanowienie Wojewody. W uzasadnieniu postanowienia Minister Zdrowia podniósł, że obowiązkowe szczepienia ochronne i grupy osób obowiązanych do poddania się tym szczepieniom zostały określone w art. 17 ust. 1 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, a także w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych. Obowiązek poddania się szczepieniom przeciwko wymienionym wyżej chorobom obejmuje dzieci i młodzież od dnia urodzenia do 19 roku życia. Z kolei, szczegółowy przedział wiekowy, w którym należy podać dawkę podstawową i przypominającą szczepionki, został określony w Komunikacie Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 31 października 2013 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2014. Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił skargę Skarżącej na postanowienie Ministra Zdrowia. W uzasadnieniu wyroku WSA wskazał, że obowiązek szczepień ochronnych jest uregulowany prawnie i ma ścisły związek z zapobieganiem szerzeniu się chorób zakaźnych u osób przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Profilaktyka przed chorobami epidemicznymi jest natomiast konstytucyjnym obowiązkiem władz publicznych. W ramach realizacji tego obowiązku państwo opracowuje Program Szczepień Ochronnych, który rokrocznie jest modyfikowany stosownie do aktualnej sytuacji epidemiologicznej. Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną Skarżącej od wyroku WSA.
Zdaniem Skarżącej kwestionowane przepisy naruszają Jej prawo do prywatności oraz prawo do decydowania o swoim życiu osobistym. Regulacje te wyłączają bowiem - w ocenie Skarżącej - możliwość podjęcia przez osoby obowiązane do poddania się obowiązkowym szczepieniom lub ich opiekunów prawnych lub faktycznych decyzji o odmowie poddania się szczepieniom. Skarżąca zaznacza, że ograniczenie wymienionych praw konstytucyjnych nie zostało określone w ustawie, albowiem lista chorób, przeciwko którym należy zaszczepić dziecko wynika z rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych - aktu prawnego o randze niższej niż ustawa. Ponadto ilość dawek poszczególnych szczepionek jak również lata i miesiące, w których należy podać dziecku szczepionkę wynika już z Programu Szczepień Ochronnych - komunikatu wydawanego przez Głównego Inspektora Sanitarnego, który to akt nie jest źródłem prawa powszechnego, a zatem nie sposób na jego podstawie nakładać obowiązków na obywateli. Zdaniem Skarżącej ograniczenie prawa do prywatności i prawa do decydowania o swoim życiu nie jest konieczne. Przywołuje ona przykłady innych państw, które zniosły obowiązek szczepień. W ocenie Skarżącej, ograniczenie prawa do prywatności i prawa do decydowania o swoim życiu osobistym nie spełnia również wymogu proporcjonalności, gdyż obowiązkowe szczepienia ochronne są zabiegiem medycznym obarczonym znacznym ryzykiem.
Zdaniem Skarżącej kwestionowane regulacje naruszają również konstytucyjną zasadę dostatecznej określoności przepisów prawa, wywodzoną z art. 2 Konstytucji RP, gdyż brak jest w przepisach prawa powszechnie obowiązującego konkretyzacji, w którym miesiącu/roku obowiązek szczepienia przeciwko poszczególnym chorobom staje się wymagalny. Brak jest określenia ile dawek poszczególnych szczepionek ma być podanych dziecku. Również nie wiadomo na jakiej podstawie należy stwierdzać, że obowiązek szczepienia dziecka jest wymagalny.
Skarżąca ponadto wskazuje, że Program Szczepień Ochronnych, wydawany przez Głównego Inspektora Sanitarnego, nie mieści się w katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Ani rozporządzenie Ministra Zdrowia, ani ustawa nie precyzują wieku dziecka oraz ilości dawek szczepionek. W tym zakresie Komunikat GIS nakłada na obywateli nowy obowiązek, a zatem zgodnie z art. 87 Konstytucji musi mieć formę co najmniej rozporządzenia. Skarżąca natomiast wskazuje, że regulacja ta, zawarta w art. 17 ust. 11 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi w związku z § 5 rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych narusza art. 87 Konstytucji RP.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: prezes TK Julia Przyłębska - przewodniczący, sędzia TK Justyn Piskorski - sprawozdawca, sędzia TK Zbigniew Jędrzejewski, sędzia TK Krystyna Pawłowicz, sędzia TK Bogdan Święczkowski.