Brak możliwości rozpoznania sprawy przez Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie, przy udziale 11 sędziów Trybunału, w sytuacji odmowy orzekania przez mniejszość konstytucyjnego składu Trybunału Konstytucyjnego K 8/23
27 września 2023 r. o godz. 11:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Prezesa Rady Ministrów dotyczący braku możliwości rozpoznania sprawy przez Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie, przy udziale 11 sędziów Trybunału, w sytuacji odmowy orzekania przez mniejszość konstytucyjnego składu Trybunału Konstytucyjnego.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności:
art. 37 ust. 2 zdanie pierwsze ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393, dalej u.o.t.p.TK) w zakresie, w jakim uniemożliwia orzekanie przez Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie w sytuacji odmowy orzekania przez mniejszość konstytucyjnego składu Trybunału Konstytucyjnego, z art. 197, art. 190 ust. 5, art. 188, art. 189, art. 7 oraz art. 8 ust. 1 Konstytucji.
Prezes Rady Ministrów (dalej Wnioskodawca) w złożonym wniosku podniósł kwestię dopuszczalności określenia w ustawie zwykłej kworum wymaganego dla orzekania przez pełny skład Trybunału Konstytucyjnego. Wnioskodawca zwraca uwagę na sytuację, w której część sędziów Trybunału Konstytucyjnego odmawia orzekania w ramach pełnego składu Trybunału Konstytucyjnego.
Wnioskodawca wskazuje, że w świetle unormowań konstytucyjnych zagadnienie minimalnej liczby sędziów biorących udział w czynnościach orzeczniczych należy do materii konstytucyjnej. Wynika to implicite z przepisów ustawy zasadniczej, zwłaszcza zaś art. 194 i art. 190 ust. 5.
W art. 194 ust.1 Konstytucji ustrojodawca precyzyjnie określił, że Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów.
Punktem wyjścia do ustalenia liczebności pełnego składu – na co wskazuje Wnioskodawca – zawsze musi pozostawać norma wynikająca z art. 194 ust. 1 Konstytucji. Za nieprawidłową należy uznać – co podkreśla Wnioskodawca – taką jego interpretację, która utożsamia pełny skład z dokładnie 15 sędziami. Oznaczałoby to, że w czynnościach pełnego składu musiałoby brać udział wszystkich 15 sędziów. Przeciwko dopuszczalności takiej wykładni przemawia argument, że w celu skutecznej realizacji swoich konstytucyjnych zadań Trybunał Konstytucyjny musi mieć zapewnioną możliwość rzetelnego i sprawnego orzekania.
W tym kontekście Wnioskodawca podnosi, że również Trybunał Konstytucyjny wyprowadza w swym orzecznictwie pojęcie „pełnego składu" z art. 194 ust. 1 Konstytucji, stwierdzając, że „pełny skład" to co do zasady wszyscy sędziowie Trybunału, niemniej przy uwzględnieniu przeszkód prawnych lub faktycznych, które uniemożliwiają wzięcie udziału niektórym sędziom, np. z powodu ich wyłączenia lub innych przyczyn powodujących faktyczne niestawiennictwo.
Wnioskodawca dostrzega, że Trybunał nie poczynił przy tym zastrzeżenia, że pełny skład stanowią wszyscy sędziowie zdolni in casu do orzekania, o ile ich liczba nie jest mniejsza niż wymagane kworum. Pełny skład to po prostu sędziowie, którzy są zdolni do orzekania w danej sprawie (posiadają legitymację, nie zostali wyłączeni od orzekania, stawili się w celu wzięcia udziału w czynnościach procesowych).
Zakwestionowany przepis art. 37 ust. 2 zd. pierwsze u.o.t.p.TK określa minimalną liczbę sędziów, którzy muszą orzekać w pełnym składzie Trybunału Konstytucyjnego.
W ocenie Wnioskodawcy ustanowienie stosunkowo wysokiego, sztywnego oraz oderwanego od okoliczności danej sprawy kworum nie tylko wkracza w materię konstytucyjną, ale ponadto, w sytuacji gdy w sposób nieuprawniony sędziowie stanowiący mniejszość składu Trybunału Konstytucyjnego odmawiają orzekania, będzie paraliżować działalność Trybunału Konstytucyjnego, uniemożliwiając sprawną i prawidłową realizację jego konstytucyjnych obowiązków. Brak możliwości zebrania pełnego składu doprowadzić może do sytuacji, gdy niemożliwe stanie się przesądzenie kwestii dotyczących konstytucyjności przepisów o najważniejszym znaczeniu dla państwa czy też fundamentalnych z punktu widzenia ochrony praw i wolności człowieka.
Jak twierdzi Wnioskodawca, destrukcyjny skutek takiej sytuacji dla ustrojowego znaczenia Trybunału Konstytucyjnego wydaje się oczywisty i z tych też względów zaskarżony przepis we wskazanym w petitum zakresie jest, zdaniem Prezesa Rady Ministrów, niezgodny z art. 188 i art. 189 Konstytucji.
W opinii Wnioskodawcy, określenie przez ustawodawcę kworum pełnego składu Trybunału stanowi wkroczenie w materię konstytucyjną w zakresie, w jakim umożliwia paraliż prac Trybunału Konstytucyjnego przez mniejszość składu Trybunału. Przepisy ustawy zasadniczej, w tym art. 197 i art. 190 ust. 5, nie dają podstaw dla takiej aktywności ustawodawcy. Nie mieści się ona także w granicach ogólnej kompetencji ustawodawczej. Tym samym Wnioskodawca stoi na stanowisku, że zaskarżony przepis został wprowadzony do systemu prawnego również z naruszeniem wywodzonej z art. 7 Konstytucji zasady legalizmu. Zaznaczając przy tym, że nie może być w świetle zasady legalizmu źródłem obowiązku prawnego przepis prawa, który w swojej treści dotknięty jest wadą niezgodności z aktem wyższego rzędu i może prowadzić do uniemożliwienia efektywnego wykonywania funkcji przez organ.
Wnioskodawca zaznacza, że kompetencja ustawodawcy do regulowania wszelkich spraw przez siebie wybranych, wywodzona z art. 10 ust. 2 i art. 95 ust. 1 Konstytucji, nie ma charakteru treściowo nieograniczonego (bezwzględnego). Podlega bowiem ograniczeniu ze względu na zakaz wkraczania w materię konstytucyjną, a więc kwestie, które unormowane zostały - wprost lub implicite - w ustawie zasadniczej.
Realizując przyznaną kompetencję, ustawodawca zwykły nie może zatem modyfikować rozwiązań przewidzianych w normach konstytucyjnych. Dotyczy to również przypadku, gdy ustrojodawca nałożył na ustawodawcę obowiązek unormowania określonych zagadnień, jak to uczyniono w art. 197 Konstytucji.
Zatem wkroczenie, także przy wykonywaniu obowiązku wynikającego z art. 197 Konstytucji, w materię konstytucyjną będzie stanowić naruszenie przywołanego wzorca kontroli – co podkreśla Wnioskodawca.
Wnioskodawca zwraca również uwagę, że w sytuacji, gdy podjęcie określonej decyzji przez organ kolegialny wymaga działania w ramach określonego kworum, ustrojodawca jednoznacznie wyraża to na poziomie konstytucyjnym (np. art. 90 ust. 2, art. 113, art. 121 ust. 3, art. 122 ust. 5, art. 125 ust. 2).
Brak tego rodzaju konstytucyjnego uregulowania w odniesieniu do Trybunału Konstytucyjnego uznać należy za świadomą decyzję ustrojodawcy. Wynika to z powszechnie akceptowanego zakazu wykładni synonimicznej, który zabrania nadawania różnym zwrotom zawartym w tekście prawnym tych samych znaczeń.
Jak podkreśla Wnioskodawca powinnością prawodawcy jest zapewnienie Trybunałowi faktycznej możliwości wywiązywania się z powierzonych mu obowiązków, czemu na przeszkodzie stać będzie regulacja ustawowa chociażby potencjalnie umożliwiająca utrudnianie realizacji zadań przez Trybunał Konstytucyjny.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia Bartłomiej Sochański –przewodniczący, sędzia Jarosław Wyrembak – sprawozdawca, sędzia TK Krystyna Pawłowicz, sędzia TK Justyn Piskorski, sędzia TK Rafał Wojciechowski.