Waloryzacja kwotowa świadczeń emerytalno-rentowych w 2012 roku. K 9/12
19 grudnia 2012 r. o godz. 9.00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna w pełnym składzie połączone wnioski Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczące waloryzacji kwotowej świadczeń emerytalno-rentowych w 2012 roku.
Prezydent RP wniósł o zbadanie zgodności:
1) art. 4 ust.1, ust. 4-7, art. 5 ust. 1 i art. 6 w związku z art. 7 i art. 8 ustawy z dnia 13 stycznia 2012 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw z art. 2, art. 32 ust. 1 i art. 67 ust. 1 konstytucji,
2) art. 5 ust. 1 powyższej ustawy z art. 2 konstytucji,
3) art. 5 ust. 1 pkt 4-6 i pkt 12 powyższej ustawy w zakresie, w jakim różnicuje wysokość świadczeń przyznawanych w relacji do najniższej odpowiedniej renty ustalonej zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z FUS, w zależności od daty ich przyznania z art. 2 i art. 32 ust. 1 konstytucji.
Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o zbadanie:
1) art. 4, art. 5 ust. 1 oraz art. 7 pkt 1-4 ustawy z dnia 13 stycznia 2012 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 32 ust. 1 konstytucji,
2) art. 2 oraz art. 5 ust. 1 pkt 9 i 10 powyższej ustawy z art. 19 konstytucji.
Zgodnie z art. 67 ust. 1 konstytucji obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Konstytucja poza wskazaniem podstawowych okoliczności, w których obywatelowi przysługuje prawo do zabezpieczenia społecznego, pozostawia ustawodawcy szeroką swobodę regulacji zakresu i formy zabezpieczenia społecznego.
Celem waloryzacji jest zdaniem wnioskodawcy przynajmniej zachowanie realnej wartości świadczeń emerytalno-rentowych, tak aby poprzez przeciwdziałanie dewaluacji świadczeń, zapobiegać marginalizacji społecznej oraz pogorszeniu pozycji ekonomicznej świadczeniobiorców. Drugim celem, któremu powinna służyć waloryzacja jest umożliwienie emerytom i rencistom partycypowania we wzroście gospodarczym, w drodze redystrybucji dochodów pomiędzy osobami czynnymi zawodowo a świadczeniobiorcami.
Kwestionowane przepisy zawieszają w 2012 r. waloryzację świadczeń emerytalno-rentowych przewidzianą w ustawie o emeryturach i rentach z FUS i zastępują ją waloryzacją kwotową polegającą na podniesieniu każdego świadczenia o jednakową dla świadczeniobiorcy kwotę 71 złotych, bez względu na wysokość pobieranego świadczenia. Jak wynika z wyliczeń wskazanych w uzasadnieniu do kwestionowanej ustawy, wszystkie świadczenia wypłacane w kwocie poniżej 1 480 zł miesięcznie będą podwyższone w stopniu większym, niż gdyby przeprowadzono waloryzację według obowiązujących zasad. Natomiast świadczenia w kwocie powyżej 1 480 zł będą po 1 marca 2012 r. niższe, niż gdyby przeprowadzono waloryzację zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.
Przyjęty przez ustawodawcę mechanizm podnoszenia świadczeń emerytalno-rentowych w 2012 r. o jednakową kwotę, przybrał zdaniem wnioskodawców cechy dodatku i pozostaje w opozycji do jednej z zasad obowiązujących w ubezpieczeniach społecznych tj. zasady wzajemności. Warunkiem nabycia praw do świadczeń z ubezpieczenia społecznego jest bowiem odpowiedni staż pracy, z czym wiąże się fakt opłacania składek przekazywanych na fundusz ubezpieczeniowy. Więź między wkładem pracy pracownika a gromadzonym funduszem ubezpieczeń społecznych stanowi podstawową przesłankę materialną prawa do świadczeń, a zarazem zasadniczy argument na rzecz ochrony tego prawa. Z zasadą wzajemności wiąże się ściśle wymóg zachowania proporcjonalności między wysokością opłacanych składek a wysokością świadczeń.
Zastąpienie w 2012 r. waloryzacji procentowej waloryzacją kwotową budzi również zdaniem wnioskodawców zastrzeżenia co do zgodności z konstytucyjną zasadą równości. Waloryzacja kwotowa zapewnia bowiem zachowanie realnej wartości świadczeń emerytalno-rentowych tylko części świadczeniobiorców tj. osób pobierających emerytury bądź renty w wysokości niższej niż 1 480 złotych, natomiast nie nastąpi w przypadku świadczeniobiorców pobierających wyższe od tej kwoty świadczenia. Rozwiązanie to różnicuje zatem zdaniem wnioskodawców w sposób nieuprawniony sytuację obywateli. Skutki wprowadzenia waloryzacji kwotowej trwać będą nie tylko w 2012 r., ale pośrednio również w latach kolejnych. Wysokość świadczeń zwaloryzowanych w oparciu o metodę kwotową będzie podstawą kolejnych waloryzacji, a zatem dla części świadczeniobiorców niższa podwyżka świadczenia w 2012 r. spowoduje, że wszystkie kolejne wypłacane tej grupie świadczenia będą niższe.
Zasada ochrony praw nabytych w przypadku praw z tytułu ubezpieczenia społecznego wyraża się w szczególności w ochronie realnej wartości emerytur i rent każdego świadczeniobiorcy. Zapewnienie osobom otrzymującym najniższe świadczenia wzrostu tych świadczeń kosztem realnej wartości świadczeń przysługujących innym uprawnionym - stanowi zdaniem wnioskodawców naruszenie zasady ochrony praw nabytych. Uzasadnieniem waloryzacji kwotowej niweczącej prawa nabyte części świadczeniobiorców nie jest również realizacja wartości konstytucyjnej jaką jest równowaga budżetowa- podkreślają wnioskodawcy.
Jak wskazują wnioskodawcy, znaczna grupa obywateli podjęła decyzje dotyczące swych przyszłych świadczeń, w szczególności wydłużając okres aktywności zawodowej lub podejmując dodatkowe zajęcia zarobkowe, przez co zwiększano kwotę składek odprowadzanych do systemu. Dokonując takich wyborów osoby te działały w zaufaniu do państwa będącego gwarantem ubezpieczeń społecznych. W tej sytuacji zmiana przyjętych zasad waloryzacji świadczeń, podważa w części celowość podjętych przez świadczeniobiorców inicjatyw i jako taka może zdaniem wnioskodawców zostać uznana za naruszenie konstytucyjnej zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa.
Wątpliwości wnioskodawców co do zgodności z nakazem przestrzegania przez ustawodawcę zasady określoności prawa budzi art. 5 ust. 1 kwestionowanej ustawy. Zgodnie z tym przepisem waloryzacji, o której mowa w art. 4, podlegają enumeratywnie wyliczone świadczenia. Redakcja przepisu sprawia, iż nie wiadomo w oparciu o który ze sposobów waloryzacji mają być podnoszone świadczenia. Artykuł 4 ustawy reguluje kilka kwestii, w tym między innymi wskazuje trzy różne sposoby waloryzacji świadczeń. Należy zatem uznać, że przepis jest sformułowany w sposób nieprecyzyjny, budzi wątpliwości interpretacyjne, pozostawia zbyt szeroki margines swobody organowi, który będzie go wykonywał przez co zdaniem wnioskodawców nie spełnia konstytucyjnych wymogów.
Rozprawie będzie przewodniczył wiceprezes TK Stanisław Biernat, sprawozdawcą będzie prezes TK Andrzej Rzepliński.