Wojskowe Służby Informacyjne K 51/07
27 czerwca 2008 r. o godz. 14.30 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Grupy posłów na Sejm dotyczący Wojskowych Służb Informacyjnych.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
- ustawy z dnia 14 grudnia 2006 roku o zmianie ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego, oraz ustawę o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego (ustawa nowelizująca) z art. 45 ust. 1 w związku z art. 10, art. 78, art. 175, art. 2 Konstytucji oraz art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 roku oraz art. 14 Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych z dnia 19 grudnia 1966 roku;
- ustawy nowelizującej z art. 42 ust. 3 w związku z art. 6 ust. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz art. 14 ust. 2 Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych;
- ustawy nowelizującej z art. 32 ust. 2 Konstytucji;
- ustawy nowelizującej, w zakresie w jakim nie pozwala osobom objętym badaniami Komisji Weryfikacyjnej na dostęp do informacji ich dotyczących gromadzonych przez organ administracji rządowej ani nie pozwala na sprostowanie lub usunięcie nieprawdziwych danych z art. 51 ust. 3 oraz ust. 4 Konstytucji;
- ustawy nowelizującej z art. 31 ust. 3 Konstytucji, w zakresie w jakim ogranicza prawa jednostki jednocześnie nie realizując jednego z uprawnionych celów określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji;
- ustawy nowelizującej z art. 30 Konstytucji;
- art. 70a ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 roku - Przepisy wprowadzające ustawę o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego oraz ustawę o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego, wprowadzonego przez ustawę nowelizującą, w zakresie w jakim nieprecyzyjnie definiuje zakres przedmiotowy Raportu Komisji Weryfikacyjnej, pozostawiając tym samym zbyt duży zakres swobodnego uznania dla organu pozasądowego, z art. 2 oraz art. 7 Konstytucji;
- art. 70a ust. 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 roku w zakresie w jakim zbyt szeroko zakreśla zakres podmiotowy Raportu Komisji Weryfikacyjnej, zagrażając tym samym bezprawnym naruszeniem praw jednostki, z art. 2, art. 7 oraz art. 30 Konstytucji;
- art. 70d ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 roku w zakresie w jakim pozwala na sporządzanie uzupełnień raportów Komisji Weryfikacyjnej bez żadnych ograniczeń co do czasu oraz ich zakresu, a tym samym stwarza możliwość nieograniczonego w czasie działania Komisji Weryfikacyjnej, z art. 2 oraz art. 7 Konstytucji;
- art. 70d ust. 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 roku w zakresie w jakim pozwala na sporządzanie uzupełnień Szefowi SKW oraz Szefowi SWW, a tym samym stwarza możliwość prowadzenia nieograniczonej w czasie weryfikacji żołnierzy, pracowników WSI oraz osób z nimi współpracujących, z art. 2 oraz art. 7 Konstytucji;
- ustawy nowelizującej, w zakresie w jakim wprowadza kolejny wyjątek od zasady wieczystej ochrony danych identyfikujących osoby, które udzieliły pomocy w zakresie czynności operacyjno-rozpoznawczych wojskowym służbom specjalnym, z art. 2 oraz art. 7 Konstytucji;
- art. 62 ust. 2a ustawy z dnia 9 czerwca 2006 roku w zakresie w jakim przewiduje możliwość przekazania przez Marszałka Sejmu sprawozdania Komisji Likwidacyjnej bliżej nieokreślonym "innym organom państwowym realizującym zadania w zakresie bezpieczeństwa lub obronności państwa", z art. 2 oraz art. 7 Konstytucji;
- art. 63 ust. 4a ustawy z dnia 9 czerwca 2006 roku i art. 67 ust. 5 tej ustawy w zakresie w jakim przepisy te przyznają prawo do samodzielnego dysponowania wolą wypowiedzenia się w procesie weryfikacyjnym oraz udzielają automatycznego (z mocy tego przepisu) zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy, z art. 2 oraz z art. 7 Konstytucji;
- art. 70c ust. 4 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 roku w zakresie w jakim pozwala Prezydentowi RP na upublicznienie raportu Komisji Weryfikacyjnej z art. 2, art. 7 w związku z art. 126 ust. 2 i 3 oraz art. 134 Konstytucji;
- art. 70c ustawy z dnia 9 czerwca 2006 roku w zakresie w jakim narusza równowagę władz w Rzeczypospolitej Polskiej, z art. 10 oraz z art. 7 Konstytucji;
- art. 70c ust. 2 i 3 w zakresie w jakim ustawa nowelizująca przewiduje zasięgnięcie przez Prezydenta RP opinii Marszałka Sejmu oraz Marszałka Senatu, jednakże nie wiąże z tym żadnych konsekwencji w przypadku opinii negatywnej co do publikacji raportu Komisji Weryfikacyjnej, z art. 10 oraz art. 2 Konstytucji.
Ustawa Nowelizująca stanowi, że Przewodniczący Komisji Weryfikacyjnej sporządza z działalności Komisji Raport, dotyczący działań żołnierzy i pracowników Wojskowych Służb Informacyjnych oraz wojskowych jednostek organizacyjnych realizujących zadania w zakresie wywiadu i kontrwywiadu wojskowego przed wejściem w życie ustawy z 9 lipca 2003 r. o Wojskowych Służbach Informacyjnych (WSI). Zakres Raportu jest określony w Ustawie - Przepisy Wprowadzające ustawę o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego (SKW) oraz ustawę o Służbie Wywiadu Wojskowego (SWW) oraz innych działaniach wykraczających poza sprawy obronności i bezpieczeństwa Sił Zbrojnych RP. Zakres podmiotowy Raportu obejmuje również osoby współdziałające, udzielające pomocy, nakłaniające do tego oraz osoby na stanowiskach kierowniczych, które mając możliwość nie zapobiegły tym czynom. Dokument ten ma być przekazany najwyższym przedstawicielom władzy ustawodawczej i wykonawczej, a następnie po uzyskaniu opinii Marszałka Sejmu oraz Marszałka Senatu Prezydent RP ma znieść klauzulę tajności i opublikować go w Dzienniku Urzędowym RP - "Monitor Polski".
Zdaniem wnioskodawców Ustawa Nowelizująca jest w całości niezgodna z konstytucją. Jej celem jest doprowadzenie do ujawnienia Raportu przygotowanego przez Komisję Weryfikacyjną na temat nadużyć w WSI. Przewodniczący Komisji Weryfikacyjnej nie jest organem władzy sądowniczej lecz jednym z organów władzy wykonawczej. Mimo tego, na podstawie określonych w Ustawie Nowelizującej uprawnień, bez zachowania procedur choćby podobnych do stosowania przez wymiar sprawiedliwości, orzeka o tym, które z zachowań osób objętych zakresem Raportu stanowią przestępstwo. Czyny wyliczone w Ustawie - Przepisy Wprowadzające SKW oraz SWW odpowiadają bowiem znamionom przestępstw objętych przez przepisy prawa karnego. Ustawa Nowelizująca w żadnym miejscu nie odwołuje się ani nie przewiduje poddania działalności Komisji Weryfikacyjnej wymogom proceduralnym wynikającym z Konstytucji. W konsekwencji osoby, których dotyczy Raport nie mogą bronić się przed zarzutami. Narusza to konstytucyjne prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Przepisy Ustawy Nowelizującej niezgodne są też z zasadą domniemania niewinności poprzez przyznanie Komisji Weryfikacyjnej uprawnienia do stwierdzenia popełnienia czynu karnego przez żołnierzy, pracowników WSI oraz osoby z nimi współpracujące, a jednocześnie naruszenie ich dobrego imienia.
Ustawa nowelizująca sprzeczna jest z zakazem dyskryminacji, nie zapewnia bowiem równości wobec prawa osobom, których dane osobowe zostaną opublikowane w Raporcie Komisji Weryfikacyjnej, w stosunku do jakichkolwiek innych osób, którym władza publiczna wyrządzi jakąkolwiek szkodę.
Raport Komisji Weryfikacyjnej jest oparty na przepisach Ustawy - Przepisy Wprowadzające SKW oraz Służby SWW oraz na analizie materiałów archiwalnych czy wyjaśnieniach innych osób. Jednocześnie Ustawa Nowelizacyjna nie przewiduje żadnego trybu, na podstawie którego osoby zainteresowane mogłyby się dowiedzieć, czy Raport ich dotyczy, jakiej treści informacje zawiera, na jakich dokumentach te informacje zostały oparte itd. Narusza to prawo dostępu do akt.
Ustawa Nowelizująca ma przede wszystkim charakter rozliczenia z przeszłością, uświadomienia oraz edukacji społeczeństwa polskiego. Zdaniem wnioskodawców uświadomienie zagrożeń oraz edukacja społeczeństwa to nie jest cel na tyle ważny, aby ingerować w sferę konstytucyjnych praw i wolności.
Zakres Raportu Komisji Weryfikacyjnej obejmuje działania żołnierzy oraz pracowników WSI oraz wojskowych jednostek organizacyjnych realizujących zadania w zakresie wywiadu i kontrwywiadu przed wejściem w życie ustawy z 9 lipca 2003 r. o WSI w zakresie określonym w Ustawie - Przepisy Wprowadzające SKW oraz SWW oraz inne działania wykraczające poza sferę obronności państwa i bezpieczeństwa SIŁ Zbrojnych. Pozostawienie tak dużego marginesu dowolności Komisji Weryfikacyjnej co do zakresu jej Raportu przeczy konstytucyjnym zasadom legalizmu działalności władz państwowych oraz demokratycznego państwa prawnego.
Raport Komisji Weryfikacyjnej określa że zostaną ujawnione dane nawet tych osób, które jedynie przewidywały, że uczestniczą w działaniach, o których mowa w Ustawie - Przepisy Wprowadzające SKW oraz SWW. W Raporcie Komisji Weryfikacyjnej osoby te zostaną uznane za winne zarzucanych czynów. Teoretycznie publikacji nazwiska może spodziewać się osoba, która w dobrej wierze współpracowała z żołnierzem lub pracownikiem WSI, ale zabrakło jej czujności, aby przewidzieć, że uczestniczy w działaniach przekraczających kompetencje WSI. Takie rozwiązanie daleko ingeruje w prawa i wolności jednostki.
Ustawa- Przepisy Wprowadzające SKW oraz SWW nie przewiduje żadnych ograniczeń czasowych oraz jakościowych badań Komisji Weryfikacyjnej. W rezultacie Komisja może uzupełniać Raport już po pierwszej publikacji. Obowiązujące przepisy zezwalają na sporządzanie uzupełnień Szefom SKW oraz SWW. Takie kompetencje oznaczają przyznanie im prawa: do podejmowania weryfikacji składanych oświadczeń przez żołnierzy oraz pracowników WSI, dostępu do materiałów archiwalnych oraz uzyskiwania wyjaśnień od zainteresowanych osób. Zdaniem wnioskodawcy w demokratycznym państwie prawnym jest niedopuszczalne przyznanie takich uprawnień organowi administracyjnemu, który może z nich skorzystać w dowolnym czasie.
Zdaniem wnioskodawcy Ustawa Nowelizująca stwarza poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa oraz ochrony informacji niejawnych ze względu na niedbałość i nieprecyzyjność ustawodawcy. Gdy np. po opublikowaniu w Raporcie Komisji Weryfikacyjnej danych identyfikujących osobę udzielającą pomocy w wykonywaniu czynności operacyjno - rozpoznawczych, które podlegają ochronie wieczystej, sąd uzna ją za niewinną, nastąpią nieodwracalne szkody nie tylko dla tej osoby, ale i dla obronności państwa i bezpieczeństwa Sił Zbrojnych.
Ustawa- Przepisy Wprowadzające SKW oraz SWW przewiduje możliwość przekazania przez Marszałka Sejmu sprawozdania Komisji Likwidacyjnej bliżej nieokreślonym innym organom państwowym realizującym zadania w zakresie bezpieczeństwa lub obronności państwa. Kierowanie tak cennych danych do bliżej nieokreślonej liczby podmiotów, a także brak kontroli nad ich obiegiem podważa sens procedur ochronnych przewidzianych ustawą o ochronie informacji niejawnych.
Procedura ustanowiona powyższą ustawą dla Komisji Weryfikacyjnej przewiduje badanie zgodności z prawdą oświadczeń składanych przez osoby weryfikowane. Komisja ma dostęp do wszelkich, łącznie z zawierającymi tajemnicę państwową materiałów archiwalnych i operacyjnych, a także innych dokumentów niezbędnych do weryfikacji oświadczeń. Może też uzyskiwać wyjaśnienia od osoby weryfikowanej dotyczące przebiegu służby lub pracy, w tym postępowań z jej udziałem. Istnieje też możliwość wyjaśnienia wątpliwości co do zgodności oświadczenia z prawdą przez zespół Komisji Weryfikacyjnej poprzez wysłuchanie innych osób za ich zgodą. Osoby składające oświadczenia i wyjaśnienia w procedurze weryfikacyjnej zwolnione są z obowiązku zachowania tajemnicy państwowej i służbowej. Przyznanie tym osobom samodzielnego prawa dysponowania wolą wypowiedzenia się i automatycznego zwolnienia z zachowania tajemnicy państwowej są daleko idącą ingerencją w ustawowe uprawnienia Ministra Obrony Narodowej i Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Szefa Agencji Wywiadu.
Ustawa- Przepisy Wprowadzające SKW oraz SWW stanowi, że postanowienie Prezydenta RP o podaniu Raportu Komisji Weryfikacyjnej do publicznej wiadomości jest równoznaczne ze zniesieniem klauzuli tajności w myśl Ustawy o Ochronie Informacji. Zdaniem wnioskodawców Prezydent RP jest zobligowany do wykorzystania mechanizmów już wcześniej usankcjonowanych ustawowo, zgodnie z zasadą demokratycznego państwa prawnego. Nieuprawnione publiczne rozpowszechnienie takich informacji może być powodem do rozważenia kwestii odpowiedzialności prezydenta przed Trybunałem Stanu z powodu nieprzestrzegania ustaw, na straży których stoi.
Zgodnie z Ustawą - Przepisy Wprowadzające SKW oraz SWW Raport Komisji Weryfikacyjnej powinien zostać przekazany Prezydentowi RP, Prezesowi Rady Ministrów i wicepremierom, a także w dalszej kolejności Marszałkom Sejmu i Senatu. Takie unormowanie stanowi przeciwieństwo określonego w Kodeksie postępowania karnego obowiązku niezwłocznego powiadomienia organów ścigania o przestępstwie w każdym przypadku, bez oczekiwania na sporządzenie zbiorczego Raportu. Taki obieg informacji jest też sprzeczny z konstytucyjną zasadą trójpodziału władz i stanowi ingerencję w kompetencje władzy sądowniczej. W myśl tej samej ustawy Prezydent przekazuje Raport Marszałkowi Sejmu oraz Marszałkowi Senatu w celu zasięgnięcia ich opinii. Jednocześnie ustawa nie wiąże żadnych konsekwencji z faktem wyrażenia przez nich jakiejkolwiek opinii. Nie precyzuje, że w przypadku np. ich negatywnego zdania Prezydent RP powinien wstrzymać się z ogłoszeniem Raportu czy ograniczyć jego zakres. Taki charakter zasięgania opinii jest niezgodny z zasadą równowagi i podziału władz, gdyż z jednej strony powierza niektórym organom Państwa kompetencje, a drugiej strony nie mają one żadnego znaczenia.
Rozprawie będzie przewodniczył sędzia TK Marian Grzybowski , a sprawozdawcą będzie wiceprezes TK Janusz Niemcewicz.