Ograniczenie prawa do obrony w zakresie postępowania dyscyplinarnego prowadzonego przez Najwyższą Izbę Kontroli; zróżnicowanie przesłanek nabywania prawa do emerytury według kryterium płci K 33/07
11 grudnia 2008 r. o godz. 9.30 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący ograniczenia prawa do obrony w zakresie postępowania dyscyplinarnego prowadzonego przez Najwyższą Izbę Kontroli oraz zróżnicowania przesłanek nabywania prawa do emerytury według kryterium płci.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
- art. 89 ust. 5 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 roku o Najwyższej Izbie Kontroli z art. 42 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji;
- art. 93 ust. 2 pkt 1 powyższej ustawy w zakresie, w jakim stwarza podstawę do rozwiązania stosunku pracy w drodze wypowiedzenia z pracownikiem mianowanym - kobietą, wcześniej niż z pracownikiem mianowanym - mężczyzną - z art. 32 i art. 33 Konstytucji.
W myśl przepisów ustawy o NIK pracownik mianowany ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną za naruszenie obowiązków służbowych lub uchybienie godności stanowiska. Obwinionemu w postępowaniu dyscyplinarnym przysługuje prawo do wyboru obrońcy. Jednocześnie przepis ogranicza możliwość wyboru obrońcy wyłącznie do pracowników mianowanych. Zdaniem wnioskodawcy przyjęta przez ustawodawcę regulacja uniemożliwia obwinionemu realizowanie konstytucyjnego prawa do obrony ponieważ pozbawia pracownika mianowanego NIK uprawnienia do ustanowienia w postępowaniu dyscyplinarnym fachowego obrońcy (adwokata lub radcy prawnego). Obrona powierzona pracownikowi mianowanemu NIK nie gwarantuje, nawet przy dołożeniu najwyższej staranności, należytego poziomu obrony obwinionego, który - z uwagi na znajomość procedur procesowych - w większym stopniu zapewnić może zawodowy prawnik. Nieprofesjonalny pełnomocnik nie będzie w stanie zapewnić należytej obrony również z tego względu, że z przełożonym dyscyplinarnym pozostaje w sferze podporządkowania pracowniczego. W ocenie wnioskodawcy ograniczenie prawa wyboru obrońcy narusza także zasadę proporcjonalności bowiem brak jest argumentów, że ograniczenie to miało na celu ochronę interesu publicznego. Inne pragmatyki pracownicze przewidują, iż obwiniony ma prawo korzystania z pomocy wybranego przez siebie obrońcy. Jedynie w przypadkach wniosków rzeczników dyscyplinarnych o orzeczenie kar najsurowszych (wydalenia z pracy w urzędzie, pozbawienia prawa do wykonywania zawodu), gdy obwinieni nie mają obrońców z wyboru, przewodniczący składów orzekających wyznaczają obrońców spośród pracowników zakładu pracy.
Kolejny przepis ustawy o NIK stanowi, że stosunek pracy z pracownikiem mianowanym można rozwiązać za wypowiedzeniem w razie osiągnięcia wieku i stażu pracy, wymaganych do nabycia prawa do emerytury na podstawie przepisów o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników. W ocenie wnioskodawcy kwestionowany przepis odmiennie traktuje podobne podmioty prawa posiadające wspólną cechę - status pracownika na podstawie mianowania. Odmienność polegająca na tym, że ustawodawca stworzył możliwość wypowiadania stosunków pracy mianowanym pracownikom NIK - kobietom w razie osiągnięcia wieku i stażu emerytalnego o 5 lat wcześniej niż mianowanym pracownikom NIK - mężczyznom narusza konstytucyjną zasadę równości. Niższy (przymusowy) wiek emerytalny staje się czynnikiem dyskryminującym kobiety w stosunku do mężczyzn o takim samym statusie zawodowym. Skrócenie szans zawodowych kobiet w warunkach, gdy biologiczne i społeczne różnice nie mają istotnego znaczenia dla skutecznego kontynuowania pracy zawodowej pozostaje w drastycznej kolizji z zasadą równości i równouprawnienia kobiet i mężczyzn.
Rozprawie będzie przewodniczył wiceprezes TK Janusz Niemcewicz, a sprawozdawcą będzie sędzia TK Wojciech Hermeliński.