Tryb i przesłanki wyrażania przez sąd dyscyplinarny zgody na zatrzymanie sędziego, zastosowania wobec niego tymczasowego aresztowania i pociągnięcia do odpowiedzialności karnej K 39/07
28 listopada 2007 r. o godz. 10.00 Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpozna wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego dotyczący trybu i przesłanek wyrażania przez sąd dyscyplinarny zgody na zatrzymanie sędziego, zastosowania wobec niego tymczasowego aresztowania i pociągnięcia do odpowiedzialności karnej.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
- art. 80a § 1, 80b § 1 oraz art. 80c ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku - Prawo o ustroju sądów powszechnych z art. 181 w związku z art. 45 Konstytucji;
- art. 80b § 3powyższej ustawy z art. 42 ust. 2 Konstytucji;
- art. 80c w zawiązku z art. 80b § 3 powyższej ustawy z art. 42 ust. 2 Konstytucji;
- art. 80 § 2f, w zakresie, w jakim ogranicza możliwość zapoznania się przez sędziego z dokumentami dołączonymi przez prokuratora o uchylenie immunitetu oraz art. 80 § 2g powyższej ustawy z art. 181 w związku z art. 45 oraz art. 42 ust. 2 Konstytucji;
- art. 80a § 3, art. 80b § 4 zdanie 2 oraz art. 80c w związku z art. 80a § 3, 80b § 4 zdanie 2 powyższej ustawy z art. 181 w związku z art. 176 Konstytucji;
- art. 1 pkt 29 i 30 ustawy z dnia 29 czerwca 2007 roku o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw z art. 2 w związku z art. 7 Konstytucji.
Znowelizowana ustawa Prawo o ustroju sądów powszechnych wprowadziła zasadnicze zmiany w regulacjach określających tryb i przesłanki wyrażania przez sąd dyscyplinarny zgody na zatrzymanie sędziego, zastosowanie wobec niego tymczasowego aresztowania i pociągnięcia do odpowiedzialności karnej. Zobowiązano sąd dyscyplinarny orzekający o wyrażeniu zgody na zatrzymanie sędziego do wydania uchwały w terminie 24 godzin od chwili złożenia wniosku, o ile wszczęto postępowanie w sprawie o zbrodnię lub występek umyślny, zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat. Ten sam termin ustawodawca przewidział na wydanie rozstrzygnięcia w przedmiocie wniosku prokuratora o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej połączonego z wnioskiem o wyrażenie zgody na zastosowanie tymczasowego aresztowania. Chodzi o wszczęte postępowania w sprawie zbrodni lub występku umyślnego, zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat i zachodzi dostatecznie uzasadnione podejrzenie popełnienia tego przestępstwa przez sędziego, a ponadto wcześniej doszło już do jego zatrzymania. Dotyczy to także przypadku, gdy prokurator wystąpił wyłącznie z wnioskiem o wyrażenie zezwolenia na zastosowanie tymczasowego aresztowania sędziego, wobec którego została już wcześniej wydana uchwała zezwalająca na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej.
Ustawodawca przyjął także, że ewentualne zażalenie na uchwałę sądu dyscyplinarnego pierwszej instancji nie wstrzymuje jej wykonania. Można zatem zatrzymać sędziego, zastosować wobec niego tymczasowe aresztowanie i prowadzić przeciwko niemu postępowanie karne, mimo że uchwała sądu dyscyplinarnego, która na to zezwala nie jest jeszcze prawomocna.
W ustawie istnieje przepis o obowiązku poinformowania sędziego o posiedzeniu, na którym ma być rozpoznawany wniosek o wyrażenie zezwolenia na zatrzymanie go, zastosowanie wobec niego tymczasowego aresztowania lub pociągnięcie do odpowiedzialności karnej. Ma on bowiem prawo wzięcia udziału w posiedzeniu na prawach strony. Jednak nawet usprawiedliwione niestawiennictwo nie wstrzymuje rozpoznania wniosku. Nie jest też jasne, jak wygląda prawo sędziego do udziału w posiedzeniu w przypadku rozpoznawania wniosku o zezwolenie na zastosowanie tymczasowego aresztowania w sytuacji, gdy już wcześniej wydano uchwałę zezwalającą na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej. Przepisy, które należy zastosować przewidują w tym zakresie zupełnie odmienne rozwiązania.
Zdaniem wnioskodawcy powyższe regulacje są sprzeczne m. in. z konstytucyjną zasadą sprawiedliwego postępowania m.in. dlatego, że zgodnie z konstytucją sędzia nie może być bez uprzedniej zgody sądu określonego w ustawie pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Nie może być także zatrzymany lub aresztowany z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynkupopełniania przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.
Ponadto ustawodawca wyraźnie ograniczył prawo sędziego do zapoznania się z dokumentami, które dołączone zostały do wniosku o wyrażenie zgody na uchylenie immunitetu. Prokurator może bowiem zastrzec, że dokumenty lub ich część nie będą sędziemu udostępnione z uwagi na dobro postępowania przygotowawczego. Decyzja prokuratora ma charakter bezwzględny , to znaczy że nie przysługuje na nią zażalenie. Zdaniem wnioskodawcy wyklucza to możliwość skutecznej obrony i polemiki z tezami prokuratora. Niekonstytucyjność tej regulacji podkreśla dodatkowo niejasne sformułowanie - "dobro postępowania przygotowawczego" uzasadniające utajnienie dokumentów oraz brak jakiejkolwiek kontroli decyzji prokuratora.
W trakcie prac sejmowych dokonano istotnych poprawek, które w zasadniczy sposób zmieniły sposób procedowania w sprawach o uchylenie immunitetu sędziowskiego wprowadzając instytucje budzące zasadnicze wątpliwości o charakterze konstytucyjnym. Dotyczy to m.in. obowiązku wydawania przez sąd dyscyplinarny uchwały w sprawie uchylenia immunitetu w terminie 24 godzin, ograniczenia praw sędziego, instytucji natychmiastowej wykonalności uchwały uchylającej immunitet. Zmiany te w sposób znaczący zmodyfikowały standard postępowania immunitetowego, jak również ograniczyły prawa sędziego w tym postępowaniu. Zdaniem wnioskodawcy pozostają więc w bezpośrednim związku z zasadą niezawisłości oraz wpływają na funkcjonowanie sądów. Wprowadzone do projektu poprawki nie były potem przedmiotem opiniowania Sądu Najwyższego. SN jest powołany m.in. po to by opiniować projekty ustaw i inne akty normatywne na podstawie których orzekają i funkcjonują sądy. W trakcie procesu legislacyjnego istniał więc obowiązek uzyskania takiej opinii. Niedokonanie tego naruszyło m.in. konstytucyjną zasadę państwa prawnego. Nie dopełniono też obowiązku działania każdego organu władzy publicznej , w tym Sejmu, na podstawie i w granicach prawa.
Rozprawie będzie przewodniczył prezes TK Jerzy Stępień, a sprawozdawcą będzie sędzia TK Ewa Łętowska.