Postępowanie podatkowe K 4/03
11 maja 2004 r. o godz. 10.00 Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpozna wspólny wniosek Prezesa NSA i Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie konstytucyjności niektórych przepisów Ordynacji podatkowej i ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym.
Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw wprowadziła istotne zmiany w postępowaniu podatkowym oraz w postępowaniu sądowym z zakresu podatków (regulowanym ustawą o Naczelnym Sądzie Administracyjnym).
Na mocy nowych uregulowań organy podatkowe i organy kontroli pomijają skutki podatkowe czynności cywilnoprawnych, jeśli udowodnią, że dokonane czynności dawały podatnikowi korzyści w postaci obniżenia zobowiązania podatkowego lub innej korzyści podatkowej. Organ podatkowy otrzymuje wiec uprawnienie eliminowania wszystkich legalnych skutków działań podatników mających na celu obniżenie zobowiązania podatkowego (art. 24 b § 1). Przepis ten daje organom podatkowym prawo ingerencji w czynności prawne podatnika również wówczas, gdy nie następowało obejście prawa.
Zdaniem wnioskodawców treść tego przepisu pozostaje w sprzeczności z definicją obowiązku podatkowego, która ponoszenie ciężaru podatkowego wiąże z zaistnieniem pewnego stanu faktycznego. Co więcej użyty środek jest nieadekwatny do celu, jakim jest ściganie obejścia prawa podatkowego. Zaskarżony przepis godzi w zasadę państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) oraz wynikającą z niej zasadę pewności prawa. Podatnik, który dokonuje legalnej i ważnej czynności prawnej nie może obawiać się dowolnych ocen organów podatkowych, gdy pozostaje w zgodzie z obowiązującymi przepisami. W obecnym brzmieniu artykuł ten ogranicza także konstytucyjną zasadę swobody umów oraz zasadę wolności działalności gospodarczej (art. 22 Konstytucji).
Zdaniem wnioskodawców niezgodny z Konstytucją jest również art. 14 § 2 Ordynacji podatkowej, na mocy którego organy podatkowe i organy kontroli skarbowej zostały związane interpretacją prawa podatkowego dokonaną przez Ministra Finansów. Regulacja ta w sposób istotny ogranicza swobodę orzekania urzędów skarbowych oraz - w II instancji - izb skarbowych, sprawujących nadzór nad urzędami. Tym samym naruszona została konstytucyjna zasada dwuinstancyjności postępowania (art. 78 Konstytucji) oraz art. 13 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wartości, które to przyznają stronom postępowania prawo do ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy, a nie jedynie rozpoznania formalnego. Tymczasem związanie organów podatkowych interpretacją dokonywaną przez ministra finansów prowadzi w istocie do tego, iż postępowanie podatkowe przybiera jedynie pozór postępowania dwuinstancyjnego.
Zgodnie z art. 18 ust. 2 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2002 r. NSA udziela odpowiedzi na pytania prawne przedstawione do rozstrzygnięcia przez samorządowe kolegia odwoławcze. Ustawodawca nowelizując art. 18 ust. 2 ustawy o NSA poszerzył krąg podmiotów uprawnionych do wnoszenia pytań prawnych. Obecnie uprawnienie takie mają także izby skarbowe i minister finansów (art. 8 pkt 1 ustawy nowelizującej). Ustawodawca nie unormował jednak w niezbędnym zakresie przesłanek i trybu wnoszenia pytań, a zatem naruszył konstytucyjną zasadę demokratycznego państwa prawnego oraz zasadę poprawnej legislacji (art. 2 Konstytucji).
Nowa regulacja art. 59 ustawy o NSA nakazująca stosowanie w postępowaniu sądowym w sprawach podatkowych art. 122 Ordynacji podatkowej, zaś w postępowaniu dotyczącym innych kategorii spraw art. 7 Kodeksu postępowania administracyjnego wprowadza niczym nieuzasadnione zróżnicowanie zakresu kontroli legalności sprawowanej przez NSA. Zróżnicowanie to ma bezpośredni wpływ na pozycję prawną podmiotów kwestionujących przed NSA akty organów administracji publicznej. W sprawach innych niż podatkowe podmioty te mogą powoływać się na zasadę uwzględniania interesu społecznego i słusznego interesu obywateli, zaś w sprawach podatkowych takiej możliwości nie mają. Wnioskodawcy uważają, że regulacja, w wyniku której w postępowaniu przed sądem interes obywatela jest chroniony w zróżnicowany sposób, narusza zasadę równości obywateli wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji).
Rozprawie będzie przewodniczyć Prezes TK Marek Safjan, a sprawozdawcą będzie sędzia TK Janusz Niemcewicz.