Lustracja K 7/01
5 marca 2003 r. o godz. 10:00 Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpozna wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie zgodności z Konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi niektórych artykułów ustawy z dnia 11 kwietnia 1997 roku o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1955-1990 osób pełniących funkcje publiczne (tzw. ustawa lustracyjna).
Procedura lustracji co do zasady nie budzi wątpliwości, ani z punktu widzenia zgodności z Konstytucja, ani międzynarodowych standardów. Jednak przy ustawowej regulacji lustracji w sposób naturalny występują konflikty różnych wartości: z jednej strony potrzeba "przezroczystości" osób pełniących funkcje publiczne, z drugiej konstytucyjnie chronione wartości i prawa obywateli. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich racje te nie zostały przez ustawodawcę prawidłowo wyważone, a aktualne unormowania ustawy lustracyjnej naruszają istotę obywatelskich praw i wolności. W szczególności naruszeniu uległy takie wartości konstytucyjne, jak: poszanowanie i ochrona godności człowieka (art. 30 Konstytucji), ochrona prywatności (art. 47), niedyskryminacja (art. 32 ust. 2), autonomia informacyjna (art. 51) oraz prawo do sądu. (art. 45 ust. 1).
Rzecznik wskazuje w swoim wniosku, na niejednakowość sytuacji faktycznej osób podlegających ustawie. Unormowania zaskarżonej ustawy dotyczą zróżnicowanego wewnętrznie okresu historycznego, od którego końca upłynęło już ponad 10 lat. Rzecznik uważa, że w związku ze zróżnicowaniem tego okresu nie da się na podstawie ustawy zbiorczo zakwalifikować, ani wystarczająco zindywidualizować zachowań poszczególnych osób.
Z zakwestionowanego przepisu art. 2 w zw. z art. 40 ust. 3 ustawy lustracyjnej wynika, że przepisy te stosuje się również do osób, które wykonywały czynności nie należące wprost do istoty pracy (służby) w organach bezpieczeństwa. Ustawa bowiem w żadnych z przepisów nie definiuje pojęcia "służby (pracy) w organach bezpieczeństwa państwa". Zdaniem Rzecznika sformułowany w powyższy sposób przepis ma charakter dyskryminacyjny, nakazuje bowiem jednakowe traktowanie zasadniczo różnych sytuacji. Wnioskodawca wskazuje, iż publikacja nazwiska osoby, która wykonywała czynności nie mające związku z istota służby lub pracy w organach bezpieczeństwa obok nazwisk konfidentów i funkcjonariuszy będących podporą totalitarnego sytemu jest niezgodna z zasadą równości (art. 32 Konstytucji). Z tego samego powodu zaskarżone przepisy w sposób oczywisty naruszają godność tych osób, chronioną na podstawie unormowań konstytucyjnych (art. 30 Konstytucji) oraz ich cześć i dobre imię (art. 47 Konstytucji).
Rzecznik podnosi również w swoim wniosku zarzut niezgodności zaskarżonych przepisów z konstytucyjnie gwarantowanym prawem do sądu. Ograniczenie prawa do sądu musi być bowiem usprawiedliwione ochroną wartości o równym lub większym znaczeniu dla funkcjonowania państwa lub rozwoju jednostki. Zdaniem wnioskodawcy przepis art. 40 ust. 3 ustawy lustracyjnej nie zapewnia możliwości zaskarżenia decyzji sądu o publikacji oświadczenia. W ten sposób przepis ten narusza zarówno art. 45 Konstytucji i art. 77 ust. 2 Konstytucji, jak i art. 6 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz art. 14 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych.
Rozprawie będzie przewodniczył Wiceprezes TK Andrzej Mączyński, a sprawozdawcą będzie Prezes TK Marek Safjan.