Prawo do odszkodowania za represje P 6/03
18 listopada 2003 r. o godz. 10:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna pytanie prawne Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze w sprawie zbadania konstytucyjności art. 8 ust. 2a i 2b ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznanie za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.Uchwalona 23 lutego 1991 r. ustawa upoważniła do dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia osoby represjonowane przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości (lub przez organy pozasądowe) za działalność niepodległościową prowadzoną na ziemiach polskich od 1 stycznia 1944 do 31 grudnia 1956. Nowelizacja ustawy dokonana dnia 20 lutego 1993 r. rozszerzyła powyższe upoważnienie na osoby represjonowane przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości (lub organy pozasądowe). Represje miały dotyczyć działalności prowadzonej na "terytorium Polski" (rozumianym jako ziemie położone po zachodniej stronie tzw. linii Curzona), od 26 lipca 1944 do ukończenia II Wojny Światowej. Kolejna nowelizacja ustawy, z dnia 16 lipca 1998 r. rozszerzyła cytowanych upoważnień. Zgodnie z wprowadzonymi unormowaniami, o odszkodowanie mogą się ubiegać osoby represjonowane za działalność prowadzoną na terytorium Polski, w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim(czyli na dawnym terytorium Polski na wschód od tzw. linii Curzona), w okresie od 1 stycznia 1944 do dnia 31 grudnia 1956 r. Jednocześnie jednak wprowadzono zastrzeżenie, mówiące, że w przypadku osób represjonowanych na obszarze znajdującym się poza obecnym terytorium Polski, represje musiały mieć miejsce w okresie od 17 września 1939 r. do dnia 5 lutego 1946 r.
Zdaniem Sądu ustawodawca wprowadza nieuzasadnione zróżnicowanie w obrębie kategorii podmiotów charakteryzującej się istotnymi cechami wspólnymi. Do kategorii tej należą osoby fizyczne represjonowane przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organy pozasądowe za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego na terytorium Polski w granicach ustalonych w traktacie Ryskim w okresie od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1956 r. Wprowadzone przez ustawodawcę zmiany sprawiają, że wśród osób represjonowanych za działalność niepodległościową przez organy radzieckie na terytorium Polski, do odszkodowania i zadośćuczynienia mają prawo tylko te, które prowadziły działalność przed datą 5 lutego 1946 r. Osoby spełniające wszystkie nakazane w ustawie wymogi, które prowadziły działalność niepodległościową po tej dacie, na odszkodowanie nie mają już szans. Jednocześnie, jak podkreśla Sąd Okręgowy, w kręgu obowiązywania ustawy mieści się natomiast działalność niepodległościowa prowadzona w tym samym czasie (tj. po 5 lutego 1946 r.) na terenach Polski, na zachód od linii Curzona. Tym samym, w ocenie pytającego sądu, doszło do naruszenia konstytucyjnych zasad równości (art. 32 Konstytucji) i sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji)
Rozprawie będzie przewodniczył Sędzia TK Wiesław Johann, a sprawozdawcą będzie Sędzia TK Biruta Lewaszkiewicz - Petrykowska.