Utrzymanie czystości i porządku na terenie gminy; ustalanie opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. K 17/12
28 listopada 2013 r. o godz. 9.00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna połączone wnioski Rady Miasta Świdnik oraz dwóch grup posłów na Sejm dotyczące utrzymania czystości i porządku na terenie gminy oraz ustalenia opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności
I. art. 1 pkt 11 ustawy z dnia 1 lipca 2011 roku o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw w zakresie, w jakim dodaje do ustawy z dnia 13 września 1996 roku o utrzymaniu czystości i porządku w gminach art. 6k i art. 6l - z art. 168 w związku z art. 84 i art. 217 oraz art. 2 konstytucji;
II. 1. art. 6d ust. 1 i 6e ustawy z dnia 13 września 1996 roku o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z art. 2 konstytucji (zasada demokratycznego państwa prawnego), art. 9 konstytucji (zasada przychylności polskiego systemu prawnego wobec prawa międzynarodowego), art. 16 ust. 2 konstytucji (zasada samodzielności samorządu), art. 165 konstytucji (zasada sądowej ochrony samodzielności jednostek samorządu terytorialnego), art. 166 ust. 1 konstytucji oraz z art. 4 ust. 2 Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego (zasada samodzielnego podejmowania i na własną odpowiedzialność prowadzenia przez samorząd terytorialny działań);
2. art. 6h ustawy z art. 2 konstytucja (zasada ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa) i art. 217 konstytucji (zasada władztwa podatkowego);
3. art. 6k i art. 61 ustawy z art. 168 konstytucji (zasada ograniczonego władztwa podatkowego samorządu terytorialnego) w związku z jej art. 84 (zasada sprawiedliwości podatkowej) i art. 217 konstytucji (zasada władztwa podatkowego) oraz art. 2 konstytucji (zasada ochrony zaufania jednostki do państwa i do prawa w sferze danin publicznych);
4. art. 6m ustawy z art. 2 konstytucji (zasada dostatecznej określoności i jasności przepisów prawa) i z art. 84 konstytucji (zasad sprawiedliwości podatkowej);
III.1. art. 6j ust. 2a oraz art. 6k ust. 1 pkt 1 wraz z ust. 4 ustawy z dnia 13 września 1996 roku o utrzymaniu czystości i porządku w gminach w brzmieniu nadanym nowelizacyjną ustawą z dnia 25 stycznia 2013 roku o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z przepisami art. 2, art. 84 i art. 168 w zw. z art. 217 konstytucji;
2. art. 6j ust. 2a oraz art. 6k ust. 1 pkt 1 wraz z ust. 4 ustawy z dnia 13 września 1996 roku o utrzymaniu czystości i porządku w gminach w brzmieniu nadanym nowelizacyjną ustawą z dnia 25 stycznia 2013 roku o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z przepisami art. 2 i art. 20 konstytucji.
Zakwestionowany przez Radę Miasta Świdnik (dalej: RMŚ), art. 6k ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (dalej: u.c.p.g.) ust. 1, umożliwia gminie wybór jednej z dwóch metod określenia stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi ( dalej: opłaty odpadowej), spośród wymienionych w art. 6j ust. 1 tej ustawy, z jednoczesnym ustaleniem stawki takiej opłaty. W odniesieniu do nieruchomości niezamieszkanych przez mieszkańców - ustalenie stawki opłaty za pojemnik (na odpady komunalne), o określonej pojemności (art. 6k ust. 1 pkt 2 u.c.p.g.). Oznacza to, iż każda gmina została zobligowana do wyboru tylko jednej metody.
Na podstawie kolejnego zakwestionowanego przez RMŚ przepisu - art. 61 u.c.p.g. - rada gminy określa termin, częstotliwość i tryb uiszczania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, z uwzględnieniem warunków miejscowych.
RMŚ kwestionuje również przeniesienie istotnych, podstawowych elementów konstrukcyjnych opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi do aktu o randze podstawowej. Ponadto regulacje są niejasne i nie wskazują czy opłata musi być skalkulowana wg zasad ceny, co nie wyklucza uformowania opłaty w sposób niezależny od wartości usługi, zwłaszcza że ustawa nowelizująca nie przewiduje mechanizmów kalkulacyjnych o precyzyjnym charakterze.
Zdaniem Grupy posłów 1 sposób, w jaki zmieniono cały system zarządzania odpadami komunalnymi, przypisując szereg różnych zadań nie tylko gminom, ale także spółdzielniom mieszkaniowym, mieszkańcom oraz podmiotom gospodarczym - uczestnikom rynku gospodarowania odpadami, pozwala stwierdzić, że znaczna część tych unormowań nie znajduje uzasadnienia w wartościach konstytucyjnych.
Kwestionowany art. 6d ust. 1 u.c.p.g. - w ramach określenia sposobu realizacji zadania własnego gminy – nakłada na wójta, burmistrza lub prezydenta miasta obowiązek zorganizowania przetargu na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości albo przetargu na odbieranie i zagospodarowanie tych odpadów. Zdaniem Grupy posłów 1, przepis ten nie służy żadnemu rzeczywistemu interesowi publicznemu, a sposób realizacji zadania własnego powinien być pozostawiony kompetencji organu samorządu.
Kolejnym zaskarżonym przepisem - art. 6e u.c.p.g. - ustanowiono zasadę, że spółki z udziałem gminy mogą odbierać odpady komunalne od właścicieli nieruchomości, na zlecenie gminy, tylko w przypadku, gdy zostały wybrane w drodze przetargu.
Zdaniem Grupy posłów 1 rozwiązania prawne przyjęte w kwestionowanych przepisach stoją w sprzeczności z zasadą, wynikającą z prawa zamówień publicznych, wskazującą, że gmina wykonując zadania własne z zakresu gospodarki komunalnej za pomocą spółki prawa handlowego, utworzonej przez tę gminę, nie stosuje przepisów ustawy - Prawo zamówień publicznych. Ponadto art. 6d w zakwestionowanym zakresie oraz art. 6e u.c.p.g. naruszają konstytucyjne zasadę m. in. demokratycznego państwa prawnego. Jako wzorce kontroli konstytucyjnej obu tych przepisów Grupa posłów 1 wskazuje art. 2, art. 9, art. 16 ust. 2, art. 165, art. 166 ust. 1 ustawy zasadniczej oraz art. 4 ust. 2 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego.
Przepisy art. 6k i art. 61 u.c.p.g. , odnoszące się do zasad kształtowania wysokości opłaty odpadowej, zdaniem Grupy posłów 1, nie spełniają standardu wyznaczonego normami konstytucyjnymi. Ustawodawca podając jedynie kryteria, mogące mieć znaczenie przy ustalaniu stawek tych opłat, odnoszące się do liczby mieszkańców, ilości wytworzonych odpadów komunalnych czy kosztów funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami, i upoważniając radę gminy do samodzielnego określenia terminu, częstotliwości i trybu uiszczania opłat, nie zdecydował się na ustalenie w ustawie kwot granicznych, jakie rada gminy może przyjąć w zakresie stawki opłaty (brak bowiem wskazania minimalnej i maksymalnej wielkości świadczenia). Nie ma też wymienionej stawki za pojemnik o określonej wielkości. Ustawodawca sformułował równocześnie nakaz określenia niższej stawki za zbieranie i odbieranie odpadów komunalnych w sposób selektywny, przez co pominął szereg konstytucyjnych, formalnych i materialnych, gwarancji kształtowania danin publicznych.
We wniosku Grupy posłów 2 zakwestionowano zgodność z konstytucją art. 6j ust. 2a oraz art. 6k ust. 1 pkt 1 i ust. 4 u.c.p.g, przepisów dodanych ustawą nowelizującą, jednakże w brzmieniu nadanym kolejną nowelizacją u.c.p.g., t.j. ustawą z dnia 25 stycznia 2013 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.
Grupa posłów 2 podkreśliła, że uprawnienie gminy do ustalania opłat lokalnych nie ma charakteru samoistnego i pierwotnego, gdyż jej kompetencje są w zakresie kształtowania obowiązków daninowych ściśle określone w aktach rangi ustawowej. Zdaniem Grupy posłów 2 wyjątek od zasady określania elementów daniny publicznej w ustawie, przewidziany w art. 168 konstytucji, zezwala gminom na swobodne precyzowanie wysokości świadczenia tylko w granicach ustalonych ustawą. Kwestionowane przepisy nowelizacji z 2013 r. znacząco modyfikują wcześniej wyznaczone (ustawą nowelizującą z 2011 r.) reguły ustalania wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi oraz sposoby jej poboru. Wprowadzają bowiem możliwość dokonania samodzielnego wyboru przez gminę metody obliczania powszechnej daniny publicznej. Zezwalają także na określenie wysokości stawki opłaty odpadowej, wprowadzenie zwolnień przedmiotowych czy ustanowienie dopłat dla właścicieli nieruchomości, które zamieszkują mieszkańcy. Grupa posłów 2 podniosła również zarzut niedopuszczalnego uchwalenia zaskarżonych przepisów ustawy w drodze arbitralnego jej narzucenia bez przeprowadzenia konsultacji z odpowiednimi szeroko reprezentowanymi grupami społecznymi.
Rozprawie będzie przewodniczyła sędzia TK Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz sprawozdawcą będzie sędzia TK Stanisław Rymar.