Podwyższenie wieku uprawniającego do emerytury K 43/12
6 maja 2014 r. o godz. 13.00 i 7 maja 2014 r. o godz. 9.00 Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpozna połączone wnioski Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”, grupy posłów na Sejm oraz Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych dotyczące podwyższenia wieku uprawniającego do emerytury.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
I.
1) art. 1 pkt 5 lit. b, art. 1 pkt 8 oraz art. 12 pkt 1 lit. c i d ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw z art. 26 ust. 2 Konwencji nr 102 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej minimalnych norm zabezpieczenia społecznego, przyjętej w Genewie dnia 28 czerwca 1952 roku;
2) art. 1 pkt 5 lit. b ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych z art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 33 ust. 1 i 2 konstytucji;
3) art. 1 pkt 7 ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw z art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 33 ust. 1 i 2 konstytucji.
II.
1) art. 1, art. 24, art. 27 i art. 183 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;
2) art. 24 i art. 62a ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze;
3) art. 19 i art. 19a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników;
4) art. 10 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin;
5) art. 69 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych;
6) art. 30 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym
- w brzmieniu nadanym powyższym przepisom przez ustawę z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw z art. 2, art. 9, art. 18, art. 20, art. 23, art. 32, art. 33 i art. 67 konstytucji.
III.
1) art. 1 ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw z art. 2 konstytucji;
2) art. 24 ust. 1, 1a i 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w brzmieniu ustalonym art. 1 pkt 5 ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, oraz art. 27 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w brzmieniu ustalonym art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw z art. 2 konstytucji;
3) art. 26b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w brzmieniu ustalonym art. 1 pkt 7 ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, z art. 2, art. 32 i art. 33 konstytucji.
Zdaniem wnioskodawcy (Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”), w Polsce nie zostały spełnione warunki do podwyższenia wieku emerytalnego powyżej 65 roku życia. W konsekwencji art. 1 pkt 5 lit. b, art. 1 pkt 8 i art. 12 pkt 1 lit. c i d nowelizacji ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, w zakresie, w jakim przewidują podwyższenie wieku uprawniającego do emerytury z FUS oraz emerytury dożywotniej dla kobiet i mężczyzn powyżej 65 roku życia jest niezgodny z art. 26 ust. 2 konwencji.
Wnioskodawca powołuje się na wyrok TK z 15 lipca 2010 r. (sygn. akt K 63/07), w którym Trybunał stwierdził m.in., iż art. 24 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ustanawiając odmienne warunki nabycia prawa do emerytury dla przedstawicieli obu płci nie narusza art. 32 i 33 konstytucji. Według Trybunału, niższy w porównaniu z mężczyznami wiek emerytalny kobiet znajduje uzasadnienie w odmiennej sytuacji społecznej kobiet oraz w obiektywnych różnicach natury biologicznej (art. 2, art. 18 i art. 71 ust. 2 konstytucji).
Zdaniem Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”, w ostatnich dwóch latach nie zaszły w Polsce zmiany, które spowodowałyby zatarcie różnic społecznych między kobietami i mężczyznami, i uzasadniałyby ujednolicenie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn. Jak uzasadniają, podwyższenie o 7 lat wieku emerytalnego kobiet i jego zrównanie z wiekiem uprawniającym do emerytury obowiązującym mężczyzn w sytuacji, w której kobiety aktywne zawodowo w stopniu nieporównanie większym aniżeli mężczyźni nadal obciążone są obowiązkami związanymi z urodzeniem i wychowaniem dzieci oraz z utrzymaniem domu, jest sprzeczne z art. 32 ust. 1 i 2 konstytucji oraz z art. 33 ust. 1 i 2 konstytucji.
W opinii wnioskodawcy (grupa posłów na Sejm), wydłużenie przymusu pracy do 67 roku życia objęło wszystkich pracowników, rolników i osoby samozatrudniające się, które już rozpoczęły okres nabywania praw emerytalnych. Wprowadzenie kolejnych reguł wymiaru emerytury, skrajnie dla nich niekorzystnych, narusza więc – w ocenie wnioskodawcy – zasadę lojalności państwa wobec obywateli, podważa ich zaufanie do państwa i obowiązującego prawa. Widoczne jest to zwłaszcza w przypadku osób, które za kilka czy kilkanaście lat skorzystają ze świadczeń emerytalnych i które oczekiwały uzyskania prawa do emerytury na dotychczas obowiązujących zasadach.
Jednocześnie wskazują, iż w zakwestionowanych ustawach zagwarantowano np. częściowe zachowanie praw nabytych i praw w trakcie nabywania sędziom, prokuratorom i rolnikom. Zmiany w tym zakresie wprowadzone zostaną w 2017 r.
Zdaniem grupy posłów, wprowadzone zmiany dyskryminują również mężczyzn urodzonych w latach 1949-1955, którzy nie dość, że w 2008 r. nie mogli przejść na wcześniejszą emeryturę tak jak kobiety, to jeszcze zmiany wprowadzone w systemie emerytalnym 11 maja 2012 r. wydłużyły tym mężczyznom wiek emerytalny do 67 lat, co oznacza, że w stosunku do kobiet muszą pracować o 12 lat dłużej. Rozwiązania te mają wobec mężczyzn charakter dyskryminacyjny i nierównego traktowania ze względu na płeć.
Wnioskodawca zarzuca również, że w sprawie tak ważnej społecznie ustawy konsultacje społeczne nie zostały przeprowadzone w sposób prawidłowy. Jak podkreśla, zmiany narzucono mechanicznie i arbitralnie, a konsultacje społeczne dotyczyły projektu, który został istotnie zmieniony od strony merytorycznej. Według posłów, zlekceważone zostało też wysłuchanie publiczne.
Ponadto, zakwestionowana ustawa odbiera rolnikom prawo wcześniejszego przechodzenia na emeryturę, co stanowi istotne zagrożenie dla utrzymania gospodarstw rodzinnych, stanowiących podstawę ustroju rolnego państwa. Podniesienie wieku emerytalnego spowoduje bowiem, w ocenie wnioskodawcy, skuteczne wstrzymanie wymiany pokoleniowej na wsi, pozbawiając młodych rolników możliwości przejęcie gospodarstwa.
Zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn prowadzi wreszcie do pogwałcenia art. 18 konstytucji, który chroni rodzinę i małżeństwo. Zakwestionowane przepisy, zdaniem wnioskodawcy, naruszają też art. 67 konstytucji mówiący o obowiązku państwa w zakresie stworzenia systemu zabezpieczenia społecznego.
Jak podkreśla wnioskodawca (Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych), zmieniona ustawa rażąco narusza wynikające z art. 2 konstytucji reguły przyzwoitej legislacji. Ustawa z 11 maja 2012 r. wprowadziła do ustawy o emeryturach i rentach z FUS ponad 20 poprawek, które zmieniły konstrukcję i istotę całego aktu. Zmiany dotyczą całych artykułów i ustępów, wprowadzają nowe, niezwykle rozbudowane jednostki redakcyjne. W efekcie nieczytelną stała się sama ustawa, której brak jest teraz przejrzystości i klarowności.
Sprzeczna z zasadami poprawnej legislacji jest także liczba odesłań do różnego rodzaju przepisów i ustaw, które znalazły się w poprawionych artykułach ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Na ocenę czytelności znowelizowanych przepisów wpływa, zdaniem wnioskodawcy fakt, iż poszczególne artykuły odsyłają do więcej niż jednego przepisu, poszczególne artykuły, do których wskazano regulacje ustawy o emeryturach i rentach z FUS zawierają dalsze odesłania do innych przepisów i ustaw, a niektóre przepisy odsyłają do innych ustaw niż ustawa o emeryturach i rentach z FUS.
Według wnioskodawcy, niezgodne z art. 2 konstytucji są art. 24 ust. 1, 1a i 1b oraz art. 27 ustawy o emeryturach i rentach z FUS z uwagi na naruszenie zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, gdyż – jak podkreśla OPZZ - ustawodawca nie może zmieniać reguł w trakcie „gry”.
Za rażąco niesprawiedliwą i niekorzystną dla pracownika uważa wnioskodawca regulację art. 26b ustawy o emeryturach i rentach z FUS, który – jak podkreśla - jest swoistym przepisem przejściowym mającym dać możliwość wcześniejszego przejścia na emeryturę osobom, które nie chcą pracować do 67 roku życia. Zgodnie z nim, takiej osobie przysługiwać będzie zaledwie połowa świadczenia, która równocześnie nie zostanie podwyższona do najniższej emerytury. Zdaniem OPZZ, przepis, który został tak skonstruowany dla pracowników, by zniechęcić ich do skorzystania z jego dobrodziejstwa, narusza zasadę sprawiedliwości społecznej.
Rozprawie przewodniczył będzie prezes TK Andrzej Rzepliński, sprawozdawcą będzie sędzia TK Sławomira Wronkowska – Jaśkiewicz.