Uprawnienia pokrzywdzonego w procesie karnym; pokrzywdzony - oskarżyciel posiłkowy. SK 22/13
24 lipca 2014 r. o godz. 8:15 Trybunał Konstytucyjny ogłosi wyrok w sprawie skargi konstytucyjnej T. J. dotyczącej uprawnień pokrzywdzonego w procesie karnym i pokrzywdzonego jako oskarżyciela posiłkowego. Wyrok został wydany na posiedzeniu niejawnym, na podstawie art. 59 ust. 2 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym oraz § 48 Uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego z 3 października 2006 r. w sprawie Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego.
Trybunał Konstytucyjny ogłosi wyrok w sprawie zgodności:
- art. 53 w związku z art. 54 § 1, art. 299 § 1 i art. 459 § 3 ustawy z 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego w zakresie, w jakim pozbawia pokrzywdzonego prawa strony co do możliwości wniesienia zażalenia na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego od momentu wniesienia aktu oskarżenia do upływu terminu określonego w art. 54 § 1 kpk;
- art. 117 § 1 powyższej ustawy, w zakresie w jakim pozwalając na umorzenie postępowania przed rozpoczęciem przewodu sądowego wyłącza obowiązek sądu zawiadomienia pokrzywdzonego o czasie i miejscu posiedzenia, wyznaczonego w celu umorzenia postępowania;
- art. 117 § 2 powyższej ustawy w zakresie, w jakim pozwalając na umorzenie postępowania przed rozpoczęciem przewodu sądowego pozwala sądowi na nieprzeprowadzanie tej czynności, jeżeli pokrzywdzony nie stawił się na wyznaczone posiedzenie, a brak dowodu, że został o niej powiadomiony;
- art. 339 § 5 powyższej ustawy w zakresie, w jakim pozwalając na umorzenie postępowania przed rozpoczęciem przewodu sądowego wyłącza prawo pokrzywdzonego do wzięcia udziału w tym posiedzeniu;
- art. 100 § 2 powyższej ustawy w zakresie, w jakim pozwalając na umorzenie postępowania przed rozpoczęciem przewodu sądowego wyłącza obowiązek sądu o zawiadomieniu pokrzywdzonego o zapadłym na posiedzeniu postanowieniu
- z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 7 konstytucji.
Skarżący T. J. twierdzi, że będąc pokrzywdzonym w sprawie karnej został pozbawiony prawa do sądu na skutek uniemożliwienia mu działania jako oskarżyciel posiłkowy na podstawie art. 53 i art. 54 § 1 kodeksu postępowania karnego. Stało się tak poprzez zastosowanie przez sąd rejonowy art. 117 § 1 i § 2 oraz art. 339 § 5 ww. ustawy i niezawiadomienie T. J. o terminie posiedzenia. Na tym posiedzeniu sąd zdecydował o umorzeniu postępowania wobec oskarżonego, a ponieważ skarżący nie wiedział o posiedzeniu, to nie mógł się na nie stawić i złożyć oświadczenia, że chce działać jako oskarżyciel posiłkowy. W efekcie nie mógł też zaskarżyć postanowienia umarzającego postępowanie.
Skarżący złożył zażalenie na to postanowienie wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu do wniesienia zażalenia na postanowienie o umorzeniu postępowania, ale sąd okręgowy pozostawił je bez rozpoznania. Sąd uznał bowiem, że zostało złożone przez osobę nieuprawnioną, bo nie będącą stroną. W uzasadnieniu sąd okręgowy wskazał, że stroną jest pokrzywdzony, który złożył oświadczenie, że chce działać w charakterze oskarżyciela posiłkowego, a ponieważ T. J. tego nie zrobił w stosownym terminie, to nie jest stroną postępowania i nie ma legitymacji procesowej do zaskarżania decyzji procesowych w tym postępowaniu.
Jak podkreśla skarżący, zastosowanie ww. przepisów spowodowało całkowite pozbawienie go prawa do sądu. W postępowaniu przygotowawczym, zgodnie z art. 299 § 1 kodeksu postępowania karnego, pokrzywdzony jest stroną postępowania, natomiast od momentu wniesienia aktu oskarżenia do sądu pokrzywdzony, w myśl art. 53 kpk, w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, może działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Termin ten, zgodnie z art. 54 § 1 kpk, jest otwarty do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej. Jeżeli pokrzywdzony nie złoży natychmiast takiego oświadczenia, a sąd umorzy postępowanie na posiedzeniu, to przyznane uprawnienie, jak i termin do złożenia oświadczenia, stają się iluzoryczne.
W ocenie T. J., takie uregulowanie wyraźnie preferuje oskarżonych, którzy są stroną postępowania z mocy prawa, kosztem uprawnień procesowych pokrzywdzonego. Celem prawa karnego, jak zauważa skarżący, jest natomiast przede wszystkim ochrona interesów pokrzywdzonych, a nie sprawców przestępstw. Zdaniem skarżącego, przepis, który z jednej strony przyznaje pokrzywdzonym uprawnienia do działania jako oskarżyciel posiłkowy, a z drugiej strony uniemożliwia im skorzystanie z tego uprawnienia jest sprzeczny z konstytucyjną zasadą państwa prawnego.
Przewodniczący składu orzekającego: sędzia TK Marek Zubik, sprawozdawca: sędzia TK Andrzej Wróbel.