Otwarte fundusze emerytalne (OFE); zasady wypłat emerytur K 1/14
3 i 4 listopada 2015 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna w pełnym składzie połączone wnioski Prezydenta RP i Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczące otwartych funduszy emerytalnych (OFE), zasady wypłat emerytur.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
wniosek Prezydenta RP
I. 1) art. 141 ust. 2 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 roku o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych w związku z art. 4 pkt 33, art. 23 ust. 1 oraz art. 35 ustawy z dnia 6 grudnia 2013 roku o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych,
2) art. 39a ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych i art. 11 ustawy z dnia 6 grudnia 2013 roku o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych
3) art. 24 ustawy z dnia 6 grudnia 2013 roku o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych
- z art. 2 i art. 67 ust 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji;
II. 1) art. 141 ust. 2 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 roku o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych w związku z art. 23 ust. 1-6, ust. 9 i ust. 15-18 oraz art. 35 ustawy z dnia 6 grudnia 2013 roku o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych,
2) art. 39a ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych i art. 11 ustawy z dnia 6 grudnia 2013 roku o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych
3) art. 24 ustawy z dnia 6 grudnia 2013 roku o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych
- z art. 2 i art. 22 w związku z art.31 ust. 3 konstytucji;
III. 1) art. 197a ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 roku o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych i art. 36 ustawy z dnia 6 grudnia 2013 roku o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych z art. 22 i art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji
2) art. 197 w części dotyczącej powszechnych towarzystw emerytalnych oraz otwartych funduszy emerytalnych i art. 197a ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 roku o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych oraz art. 36 ustawy z dnia 6 grudnia 2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych z zasadą poprawnej legislacji wywodzoną z art. 2 konstytucji;
wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich
I. art. 11 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 6 grudnia 2013 roku o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych w zakresie, w jakim dotyczy osób, o których mowa w art. 111 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych z zasadą zaufania obywateli do państwa i prawa wynikającą z art. 2 konstytucji oraz z art. 31 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji,
II. art. 23 ustawy, o której mowa w pkt 1, z zasadą zaufania obywateli do państwa i prawa wynikającą z art. 2 konstytucji.
(dot. wniosku Prezydenta RP)
Ad. I. Jednym z założeń reformy systemu emerytalnego było zapewnienie bezpieczeństwa środkom przekazywanym do otwartych funduszy emerytalnych (OFE). Zdaniem Prezydenta RP kwestionowane przepisy zobowiązują OFE do prowadzenia bardziej ryzykownej polityki inwestycyjnej. Powoduje to, że regulacje dotyczące bezpieczeństwa i rentowności lokat OFE stały się wewnętrznie niespójne.
Ponadto zniesione zostały, istotne z punktu widzenia ochrony interesu ubezpieczonych, dwie konstrukcje: minimalnej stopy zwrotu (zapewniającej bezpieczeństwo środków wpłacanych przez uczestników OFE) oraz pokrycia niedoboru (występującego w OFE w przypadku, gdy stopa zwrotu tego funduszu za okres 3 lat, jest niższa od minimalnej wymaganej stopy zwrotu), a także gwarancje Skarbu Państwa pokrycia niedoboru, w przypadku gdy nie może być on pokryty ze środków Funduszu Gwarancyjnego OFE. Zdaniem wnioskodawcy, zmiana ta w połączeniu z zakazem inwestowania przez OFE w dłużne krajowe i zagraniczne papiery skarbowe, znacząco pogarsza sytuację członków OFE.
Zasada demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej wymaga, aby aktywa gromadzone jako wkłady emerytalne nie były narażane na zbyt wysokie ryzyko inwestycyjne. Kwestionowane regulacje zdaniem wnioskodawcy pozostają w sprzeczności z tymi zasadami. Przepisy te są również sprzeczne z zasadą proporcjonalności, gdyż brak jest adekwatnego związku między wprowadzoną reformą systemu emerytalnego, której celem było zwiększenie bezpieczeństwa ubezpieczonych, a zmianą modelu funkcjonowania OFE. Stworzona natomiast została regulacja, która może narazić część składek dotychczas zebranych przez członków OFE na ryzyko utraty lub obniżenia ich wartości, co zdaniem wnioskodawcy jest niezgodne z konstytucją.
Ad. II. Kwestionowane przepisy, zdaniem Prezydenta RP, w istotny sposób ograniczyły działalność OFE i ich organów – powszechnych towarzystw emerytalnych (PTE). Ustawodawca, w art. 23 ust. 18 ustawy nowelizującej, materię dotyczącą szczegółowego sposobu i trybu przekazania przez OFE aktywów do ZUS skierował do uregulowania w akcie wykonawczym.
Ponadto na dostosowanie się do nowych rozwiązań ustawodawca, w ocenie wnioskodawcy pozostawił zbyt krótki czas. Dla podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą zasadnicze znaczenie ma zaś, aby kluczowe warunki jej prowadzenia znane były z odpowiednim wyprzedzeniem, zwłaszcza że, im dłuższa jest perspektywa czasowa podejmowanych działań, tym silniejsza powinna być ich ochrona.
Wnioskodawca podnosi również, iż nowe zasady przekazywania składki emerytalnej do OFE wprowadzają dysproporcję konkurencyjną między ZUS a OFE, co jest niezgodne z konstytucyjną zasadą proporcjonalności.
Ad. III. Kwestionowane przepisy ustanawiają czasowe, całkowite zakazy reklam, zawierających informacje o OFE lub informacje sugerujące, że reklamy odnoszą się do otwartych funduszy emerytalnych. Wprowadzone ograniczenia wolności rozpowszechniania i pozyskiwania informacji, gwarantowanych w art. 54 konstytucji, nie spełniają, zdaniem Prezydenta RP, wymagań art. 31 ust. 3 konstytucji.
Za wprowadzeniem ograniczenia prowadzenia działalności gospodarczej przez OFE, polegającego na zakazie reklamy, nie przemawia bezpośrednio ważny interes publiczny. Reklama dotycząca OFE nie stanowi bowiem zagrożenia dla bezpieczeństwa systemu emerytalnego i dla bezpieczeństwa przyszłych emerytów, gdyż OFE prowadzą legalną działalność, szczegółowo uregulowaną przepisami prawa powszechnie obowiązującego. Z tego względu, zdaniem wnioskodawcy, kwestionowana regulacja narusza konstytucję.
(dot. wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich)
Ad. I. Przed wejściem w życie ustawy o zmianie niektórych ustaw (ustawa nowelizująca), ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r., z wyjątkiem osób pobierających emeryturę, mogli na swój wniosek - poprzez zawarcie umowy -przystąpić do otwartego funduszu emerytalnego. Oświadczeniu woli o przystąpieniu do OFE ustawodawca nadał szczególną wagę. Osoby te, zgodnie z zasadą zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, miały prawo oczekiwać, że wobec złożenia nieodwołalnych oświadczeń woli, ich wolność dokonanego wyboru OFE będzie honorowana przez władze publiczne – wskazuje Rzecznik Praw Obywatelskich.
Tymczasem w art. 11 ust. 1 i 2 ustawy nowelizującej ustawodawca pozbawił to oświadczenie znaczenia prawnego. Zażądał bowiem jego potwierdzenia, ponieważ brak powtórnego oświadczenia o przystąpieniu do OFE powoduje, że ubezpieczony przestaje być członkiem wybranego wcześniej funduszu i jego składki w całości trafiają do ZUS. W ocenie wnioskodawcy, takie rozwiązanie podważa zaufanie obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa.
Kwestionowane przepisy ograniczają również konstytucyjne prawo do wolności. Ustawa nowelizująca wprowadziła bowiem domyślne przyporządkowanie ubezpieczonych do ZUS co jest przedmiotowym traktowaniem obywatela – podkreśla wnioskodawca.
Ad. II. Regulacja art. 23 ustawy nowelizującej w ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich zmienia dotychczasowe warunki zabezpieczenia emerytalnego. Bez zgody ubezpieczonych ustawodawca nie powinien był stosować nowych rozwiązań prawnych do stanów, które miały miejsce przed wejściem w życie nowo ustanowionych norm prawnych, co jest naruszeniem zasady nie działania prawa wstecz.
Zdaniem wnioskodawcy art. 23 ustawy nowelizującej narusza konstytucyjną zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa przez to, że nie przyznano członkom OFE prawa do wypowiedzenia się na temat przesunięcia środków zgromadzonych na rachunkach w OFE na subkonta w ZUS. Może prowadzić to do wniosku, iż celem tej regulacji nie była troska o bezpieczeństwo ubezpieczonych, lecz dążenie do poprawy bieżącej sytuacji budżetowej.
Rozprawie będzie przewodniczył prezes TK Andrzej Rzepliński, I sędzią-sprawozdawcą będzie sędzia TK Teresa Liszcz, II sędzią-sprawozdawcą będzie sędzia TK Marek Zubik.