Nowelizacja ustawy o Trybunale Konstytucyjnym K 35/15
9 grudnia 2015 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna połączone wnioski grupy posłów na Sejm, Rzecznika Praw Obywatelskich, Krajowej Rady Sądownictwa oraz Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego dotyczące nowelizacji ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
wniosek grupy Posłów na Sejm RP
1) art. 1 pkt 6 ustawy z 19 listopada 2015 roku o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (dalej: ustawa nowelizująca), zaś w razie gdyby ustawa nowelizująca weszła w życie przed dniem orzekania w niniejszej sprawie przez Trybunał - art. 137a ustawy z dnia 25 czerwca 2015 roku o Trybunale Konstytucyjnym - z art. 2, art. 7, art. 10 oraz art. 194 ust. 1 konstytucji;
2) art. 1 pkt 4 ustawy nowelizującej, zaś w razie gdyby ustawa nowelizująca weszła w życie przed dniem orzekania w niniejszej sprawie przez Trybunał - art. 21 ust. 1 i ust. 1a ustawy o TK - z art. 194 ust. 1 konstytucji;
3) art. 2 ustawy nowelizującej - z art. 2, art. 7 oraz art. 10 konstytucji;
wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich
1) ustawy z 19 listopada 2015 roku o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (dalej: ustawa nowelizująca) z art. 7, art. 112 i art. 119 ust. 1 konstytucji;
2) art. 137a ustawy z dnia 25 czerwca 2015 roku o Trybunale Konstytucyjnym dodanego przez art. 1 pkt 6 ustawy wymienionej w pkt 1 z art. 45 ust. 1, art. 180 ust. 1 i 2 oraz z art. 194 ust. 1 w związku z art. 10 konstytucji, a także z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 roku oraz z art. 25 lit. c w związku z art. 2 i art. 14 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 roku;
3) art. 2 ustawy nowelizującej z zasadą poprawnej legislacji wynikającą z art. 2, z art. 45 ust. 1, art. 180 ust. 1 i 2 i art. 194 ust. 1 w związku z art. 10 konstytucji, a także z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz z art. 25 lit. c w związku z art. 2 i art. 14 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych;
wniosek Krajowej Rady Sądownictwa
1) ustawy z 19 listopada 2015 roku o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (dalej: ustawa nowelizująca) z art. 2, art. 7, art. 10, art. 112, i art. 119 ust. 1 i art. 123 konstytucji, przez to, że została uchwalona przez Sejm bez dochowania trybu wymaganego przepisami prawa, to jest z pominięciem opinii i wniosków Krajowej Rady Sądownictwa przewidzianych przez art. 3 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o Krajowej Radzie Sądownictwa,
2) art. 12 ust. 1 i 2, art. 18, art. 19 ust. 2, art. 21 ust. 1 i 1a, oraz art. 137a ustawy z dnia 25 czerwca 2015 roku o Trybunale Konstytucyjnym w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 1, 2, 3, 4 i 6 ustawy z dnia 19 listopada 2015 roku o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z art. 2, art. 7, art. 10, art. 112, i art. 119 ust. 1 i art. 123 konstytucji, przez to, że została uchwalona przez Sejm bez dochowania trybu wymaganego przepisami prawa, to jest z pominięciem opinii i wniosków Krajowej Rady Sądownictwa przewidzianych przez art. 3 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o Krajowej Radzie Sądownictwa,
3) art. 1 pkt 5 oraz art. 2 ustawy nowelizującej z art. 2, art. 7, art. 10, art. 112, i art. 119 ust. 1 i art. 123 konstytucji, przez to, że została uchwalona przez Sejm bez dochowania trybu wymaganego przepisami prawa, to jest z pominięciem opinii i wniosków Krajowej Rady Sądownictwa przewidzianych przez art. 3 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o Krajowej Radzie Sądownictwa.
wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego
1) ustawy z 19 listopada 2015 roku o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (dalej: ustawa nowelizująca) z art. 7 w związku z art. 112, art. 119 ust. 1 w związku z preambułą i art. 2 oraz z art. 2 w związku z art. 7 i art. 186 ust. 1 konstytucji przez to, że została uchwalona przez Sejm bez dochowania trybu wymaganego do jej uchwalenia;
2) art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 1 ustawy nowelizującej z art. 10 i art. 173 konstytucji;
3) art. 21 ust. 1 a ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym dodany przez art. 1 pkt 4 b ustawy nowelizującej z art. 10, art. 45 ust. 1, art. 173 , art. 180 ust. 1 i 2, art. 194 ust. 1 konstytucji, a także z art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r.;
4) art. 137 a ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym dodany przez art. 1 pkt 6 ustawy nowelizującej z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 173, art. 180 ust. 1 i 2, art. 194 ust. 1 konstytucji, a także z art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r.;
5) art. 2 ustawy nowelizującej z art. 2, art. 10, art. 45 ust. 1, art. 173, art. 180 ust. 1 i 2, art. 194 ust. 1 konstytucji, a także z art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r..
Dotyczy wniosku grupy Posłów na Sejm RP
Zdaniem grupy posłów na Sejm RP odstępstwo od zasady przyzwoitej legislacji na gruncie art. 1 pkt 6 ustawy z 19 listopada 2015 roku o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (dalej: ustawa nowelizująca) wywołuje negatywne konsekwencje, gdyż zaprzecza istocie demokracji. Uchwalenie przez Sejm normy, nakierowanej na wywołanie konkretnego efektu, mającej na celu odwrócenie konsekwencji stanu prawnego ukonstytuuowanego w czasie trwania poprzedniej kadencji Sejmu nie jest działaniem racjonalnego prawodawcy i narusza konstytucyjną zasadę proporcjonalności.
Kwestionowany przepis narusza w ocenie wnioskodawcy również konstytucyjny zakaz wstecznego działania prawa. Dotyczy bowiem sytuacji uregulowanej poprzednio w art. 137 ustawy z 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Przepis ten został zrealizowany przed dniem wejścia w życie kwestionowanej normy, sędziowie Trybunału w miejsce sędziów kończących kadencję w 2015 r. zostali już legalnie i ostatecznie wybrani.
Zastosowanie art. 137a ustawy nowelizującej będzie oznaczało konieczność dokonania ponownego wyboru sędziów, z rażącym pominięciem uznania mandatów wybranych już sędziów Trybunału. Przepis ma na celu ubezskutecznienie dokonanego już wyboru pięciu sędziów TK co narusza niezawisłość sędziów oraz ignoruje ich prawa nabyte. Realizacja dyspozycji art. 137a ustawy nowelizującej będzie stanowiła zdaniem wnioskodawcy o usunięciu nowowybranych sędziów TK z urzędu, na skutek odmowy zaprzysiężenia, a następnie dokonania wyboru w to miejsce innych sędziów TK. Takie działanie organów władzy państwowej jest niedopuszczalne w świetle zasady legalizmu oraz trójpodziału władzy.
W ocenie wnioskodawcy, art. 1 pkt 4 ustawy nowelizującej jest niezgodny z art. 194 ust. 1 konstytucji. Ingeruje bowiem w kompetencje konstytucyjnego organu uprawnionego do dokonania wyboru sędziów Trybunału oraz w czas trwania kadencji sędziów Trybunału. Jak gwarantuje konstytucja, Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą.
Zgodnie z kwestionowanym art. 2 ustawy nowelizującej, kadencja dotychczasowego Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego wygasa po upływie trzech miesięcy od dnia wejścia w życie tej ustawy. Narusza to w ocenie wnioskodawcy konstytucyjną zasadę przyzwoitej legislacji, zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz zasadę proporcjonalności.
Dotyczy wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich
W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich w toku prac nad projektem doszło nie tylko do naruszenia Regulaminu Sejmu RP poprzez nierzetelne i pozbawione merytorycznej treści uzasadnienie projektu ustawy oraz brak obligatoryjnych konsultacji. Naruszono również ustawę o Sądzie Najwyższym i ustawę o Krajowej Radzie Sądownictwa poprzez uniemożliwienie tym konstytucyjnym organom przedstawienia stanowiska w sprawie projektowanej ustawy co jest sprzeczne z konstytucyjną zasadą praworządności.
Wnioskodawca wskazuje, że ustawodawca wykroczył poza granice zakreślone konstytucją. Stworzył w art. 137a ustawy z 19 listopada 2015 roku o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (dalej: ustawa nowelizująca) mechanizm pozwalający na wyeliminowanie z orzekania wybranych już sędziów Trybunału, co narusza zasadę niezależności i niezawisłości Trybunału, a w konsekwencji narusza prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji tego organu.
Art. 2 ustawy nowelizującej jest niezgodny z konstytucją przez to, że tworzy stan niepewności prawnej co do dalszego piastowania mandatu czynnego sędziego Trybunału przez dotychczasowego Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich zakresowa niekonstytucyjność art. 137 ustawy z 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym nie uprawniała ustawodawcy do wprowadzenia rozwiązań prawnych, które nie tylko, że nie usuwają tej niekonstytucyjności, lecz wręcz pogłębiają stan niezgodności z ustawą zasadniczą.
Dotyczy wniosku Krajowej Rady Sądownictwa
Zdaniem Krajowej Rady Sądownictwa proces legislacyjny zakończony uchwaleniem przez Sejm ustawy z 19 listopada 2015 roku o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (dalej: ustawa nowelizująca) został przeprowadzony w sposób, który pozbawił Krajową Radę Sądownictwa możliwości przedstawienia opinii i wypowiedzenia się odnośnie procedowanego projektu ustawy. Nie ulega zaś wątpliwości, że zmiana przepisów dotycząca wyboru sędziów jest ściśle związana z ich niezawisłością.
Przedkładanie w ostatniej chwili do zaopiniowania Radzie projektów aktów normatywnych o szczególnym znaczeniu dla ustroju państwa, niepoprzedzone konsultacjami z uczestnikami procesu legislacyjnego, którym powinien być przedstawiony do zaopiniowania projekt aktu prawnego oraz nieuzasadnione okolicznościami przyspieszone uchwalanie nowych regulacji prawnych, godzi zdaniem wnioskodawcy w dobro wymiaru sprawiedliwości, nie służy stabilności systemu prawnego oraz podważa autorytet i zaufanie obywateli do władzy ustawodawczej.
Krajowa Rada Sądownictwa jest organem kolegialnym, wyrażającym swoje stanowisko w drodze uchwał podejmowanych na posiedzeniach plenarnych, zaplanowanych z odpowiednim wyprzedzeniem. Okoliczność ta powinna być uwzględniona przez organy władzy ustawodawczej w sytuacji, gdy przedkładany do zaopiniowania projekt aktu normatywnego mieści się w zakresie kompetencji Rady. W przeciwnym razie Rada zostaje pozbawiona możliwości zapoznania się z projektem aktu normatywnego oraz nie ma możliwości wyrażenia stanowiska dotyczącego takiego projektu. Rada zwraca uwagę, że ustawa o Trybunale Konstytucyjnym jest aktem szczególnej rangi o charakterze ustrojowym. Nie do zaakceptowania jest wprowadzanie zasadniczych zmian do tej ustawy w trybie i czasie dokonanym przez ustawodawcę, bez ich uprzedniego zaopiniowania przez Krajową Radę Sądownictwa oraz inne uprawnione organy państwa.
Dotyczy wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego
W ocenie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego koniecznym elementem procedury legislacyjnej w sprawie ustawy z 19 listopada 2015 roku o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym było przedstawienie projektu Krajowej Radzie Sądownictwa. Niedopełnienie tego powoduje niezgodność zaskarżonej ustawy z konstytucją.
Art. 12 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt. 1 ustawy nowelizującej uzależnia prezesa TK mającego zamiar powtarzania kadencji od Prezydenta RP oraz od sędziów Trybunału. Tego rodzaju uzależnienie może wywołać dysfunkcjonalne skutki w działalności TK i z tego względu jest ono niezgodne z art. 10 ust. 1 konstytucji, ponieważ narusza równowagę między Trybunałem a Prezydentem – wskazuje wnioskodawca.
Art. 21 ust. 1a ustawy z 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą narusza istotny zakres władzy Sejmu polegającej na dokonywaniu wyboru sędziów TK. Stworzenie sytuacji, w której Trybunał złożony jest z sędziów podlegających pozakonstytucyjnej zależności od Prezydenta RP powoduje w ocenie wnioskodawcy niezgodność kwestionowanego przepisu z art. 173 konstytucji, zgodnie z którym sądy są władzą odrębną i niezależną od innych władz. Ponadto kwestionowany przepis uzależniając wynik dokonanego przez Sejm wyboru od dodatkowej przesłanki, jaką jest złożenie ślubowania wobec Prezydenta RP w ustawowym terminie, wyłącza ustawą przepis konstytucji, który zakłada pełną skuteczność wyboru dokonanego przez Sejm – podkreśla wnioskodawca.
Art. 137a ustawy nowelizującej ingeruje zdaniem wnioskodawcy w zdarzenia przeszłe, gdyż zastępuje termin zgłaszania kandydatów na sędziów Trybunału, który wynosił 30 dni od dnia ogłoszenia ustawy o Trybunale Konstytucyjnym nowym terminem, wynoszącym 7 dni od dnia wejścia w życie niniejszego przepisu. Tym samym przepis ten unieważnia wybór sędziów dokonany przez Sejm poprzedniej kadencji naruszając tym samym zakaz nadawania prawu wstecznej mocy obowiązującej.
Art. 2 ustawy nowelizującej jest niezgodny z art. 10 konstytucji ponieważ narusza równowagę między władzą ustawodawczą a sądowniczą przyznając ustawodawcy prawo usunięcia z urzędów Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego. Ponadto przepis ten jest niezgodny z art. 45 ust. 1 konstytucji gdyż tworzy ryzyko dla bezstronności, niezależności i niezawisłości Trybunału – podkreśla wnioskodawca.
Rozprawie będzie przewodniczył sędzia TK Andrzej Wróbel, sprawozdawcą będzie sędzia TK Piotr Tuleja.