Referendum lokalne; nadzwyczajny tryb postępowania o ochronę dóbr osobistych w kampanii referendalnej SK 16/14
12 maja 2016 r. o godz. 10:00 Trybunał Konstytucyjny publicznie ogłosi wyrok wydany na posiedzeniu niejawnym dotyczący skargi konstytucyjnej Z.S. w sprawie referendum lokalnego (nadzwyczajny tryb postępowania o ochronę dóbr osobistych w kampanii referendalnej).
Trybunał Konstytucyjny ogłosi wyrok w sprawie zgodności:
1) art. 35 ust. 1 w związku z art. 35 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 15 września 2000 roku o referendum lokalnym z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji;
2) art. 35 ust. 2 powyższej ustawy z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji;
3) art. 35 ust. 1 w związku z art. 35 ust. 2 i 3 powyższej ustawy z art. 31 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji;
4) art. 35 ust. 3 powyższej ustawy z art. 45 ust. 1 w związku z art. 176 ust. 1 oraz w związku z art. 32 ust. 1 konstytucji;
5) art. 35 ust. 3 powyższej ustawy z art. 45 ust. 1 w związku z art. 7, w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji;
6) art. 35 ust. 1 w związku z art. 35 ust. 2 i 3 powyższej ustawy z art. 54 ust. 1 , w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji.
Grupa obywateli, zainicjowała referendum lokalne w sprawie odwołania burmistrza miasta oraz rady miejskiej przed upływem kadencji. Skarżąca była pełnomocnikiem inicjatora referendum lokalnego. W czasie kampanii referendalnej grupa ta przygotowała i rozpowszechniła ulotkę informacyjną zawierającą instrukcje na temat sposobu i miejsca głosowania. W odpowiedzi na ulotkę, burmistrz wystąpiła - na podstawie art. 35 ust. 1 u.r.l. - do sądu okręgowego z wnioskiem o wydanie zakazu jej rozpowszechniania oraz sprostowania, jej zdaniem, nieprawdziwych informacji. Sąd okręgowy zakazał skarżącej rozpowszechniania ulotki referendalnej. Jednocześnie nakazał jej opublikowanie sprostowania. Skarżąca wniosła zażalenie na to postanowienie do sądu apelacyjnego. Sąd ten utrzymał w mocy zakaz rozpowszechniania ulotki i nakaz sprostowania informacji.
Skarżąca podnosi, że art. 35 ust. 1 w związku z art. 35 ust. 2 i ust. 3 ustawy o referendum lokalnym - w zakresie, w jakim wprowadza nadzwyczajny tryb postępowania w sprawach związanych z ochroną dóbr osobistych w kampanii referendalnej - jest niezgodny z konstytucją, gdyż narusza prawo do sprawiedliwego procesu. Skarżąca podkreśla, że zakreślone przez ustawodawcę 24-godzinne terminy uniemożliwiają uczestnikowi postępowania zgromadzenie materiału dowodowego i zaznajomienie się z przepisami oraz orzecznictwem, a ponadto nie gwarantują, że sąd, działając pod presją czasu, dokona właściwego rozstrzygnięcia.
Zdaniem skarżącej art. 35 ust. 2 kwestionowanej ustawy, poprzez zakreślenie zbyt krótkiego terminu (24 - godzinnego) na rozpoznanie wniosku przez sąd I instancji, ogranicza możliwość rzetelnego i wszechstronnego zbadania sprawy, a jednocześnie pozbawia uczestnika postępowania możliwości odpowiedniego przygotowania się, wyznaczenia pełnomocnika i przedstawienia własnego stanowiska co jest niezgodne z konstytucją.
W ocenie skarżącej art. 35 ust. 1 w związku z art. 35 ust. 2 i ust. 3 ustawy o referendum lokalnym - w zakresie, w jakim reguluje wprowadzenie nadzwyczajnego trybu postępowania w sprawach związanych z ochroną dóbr osobistych w kampanii referendalnej, wyrażającego się w przyspieszonym rozpoznawaniu spraw przez sądy I i II instancji, inicjowanych na wniosek jednej ze stron - jest niezgodny z konstytucją. Wymusza bowiem na uczestniku dostosowanie się do harmonogramu postępowania sądowego poprzez konieczność stawiennictwa przed sądem w nadzwyczaj krótkim terminie, zakreślonym w zawiadomieniu doręczanym w dniu lub też w przeddzień posiedzenia, co w sposób nadmierny ogranicza konstytucyjną wolność osobistą.
Skarżąca podnosi, że art. 35 ust. 3 kwestionowanej ustawy - w zakresie, w jakim pozbawia uczestnika postępowania prawa do wniesienia skargi kasacyjnej od orzeczenia sądu II instancji - jest niezgodny z konstytucyjną zasadą równości. Skarżąca uważa, że tak ukształtowana norma bezzasadnie różnicuje sytuację prawną pomiędzy osobami występującymi w postępowaniach prowadzonych w trybie przepisów ustawy o referendum lokalnym, pozbawionymi prawa wniesienia skargi kasacyjnej, a osobami występującymi w postępowaniach prowadzonych w trybie przepisów kodeksu postępowania cywilnego, którym środek ten przysługuje, mimo że dotyczą one tej samej kategorii spraw (ochrony dóbr osobistych).
W ocenie skarżącej art. 35 ust. 3 ustawy o referendum lokalnym, który poprzez zakreślenie 24-godzinnego terminu, zarówno do wniesienia zażalenia (od wydania postanowienia sądu I instancji), jak i do rozpoznania zażalenia przez sąd apelacyjny, uniemożliwia uczestnikowi postępowania sporządzenie i wniesienie odpowiednio przygotowanego środka zaskarżenia, a sądowi odwoławczemu rzetelne rozpoznanie sprawy, jest niezgodny z konstytucją. Skarżąca uważa, że skoro ustawodawca przewidział możliwość składania środka odwoławczego od orzeczenia sądu I instancji, to powinien jednocześnie zakreślić odpowiedni termin pozwalający na skorzystanie z tego środka. Jej zdaniem, 24 - godzinny termin nadmiernie ogranicza prawo do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji.
Skarżąca podnosi, że art. 35 ust. 1 w związku z art. 35 ust. 2 i 3 kwestionowanej ustawy, poprzez wprowadzenie nadzwyczajnego trybu postępowania o ochronę dóbr osobistych w kampanii referendalnej, prowadzi do nadmiernego ograniczenia prawa do swobody wypowiedzi. Tak ukształtowana norma jest jej zdaniem niezgodna z konstytucją, gdyż pozwala na prowadzenie postępowań sądowych odnoszących się do wypowiedzi „nieostrych" pozostawiających sądom szerokie pole do interpretacji.
Przewodniczący składu orzekającego - sędzia TK Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz, sprawozdawca - sędzia TK Andrzej Wróbel.