Brak możliwości chociażby częściowej wypłaty wynagrodzenia w toku postępowania za udzieloną pomoc prawną dla pełnomocnika z urzędu SK 67/20
5 listopada 2024 r. o godz. 11:30 Trybunał Konstytucyjny publicznie ogłosi orzeczenie w sprawie skargi konstytucyjnej M. K. dotyczącej braku możliwości chociażby częściowej wypłaty wynagrodzenia w toku postępowania za udzieloną pomoc prawną dla pełnomocnika z urzędu.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności art. 616 § 2 pkt 2 w związku z art. 618 § 1 pkt 11, art. 626 § 1 oraz art. 619 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (dalej: k.p.k.) w związku z art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (dalej: p.a.) z art. 24, art. 64 w związku z art. 32 Konstytucji RP.
Skarżąca jest obrońcą z urzędu. W toku postępowania wniosła o zasądzenie i wypłacenie zaliczki na poczet jej dotychczasowego wynagrodzenia z tytułu kosztów udzielonej i nieopłaconej nawet w części pomocy prawnej. Sąd okręgowy działając na podstawie wniosku Skarżącej nie uwzględnił. W uzasadnieniu tego postanowienia sąd stwierdził, że procedura karna nie zna pojęcia „zaliczki” na poczet kosztów procesu, a z treści art. 626 § 1 k.p.k. jednoznacznie wynika, iż sąd rozstrzyga o kosztach postępowania w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie. Wniesione przez Skarżącą zażalenie sąd apelacyjny uznał za bezzasadne i utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie w części dotyczącej rozstrzygnięcia w przedmiocie odmowy zasądzenia od Skarbu Państwa na rzecz obrońcy z urzędu zaliczki na poczet wynagrodzenia z tytułu nieopłaconej obrony z urzędu. Sąd uznał, że wypłacanie wynagrodzenia obrońcy po zakończeniu poszczególnych faz postępowania lub w jego trakcie byłoby równoznaczne z płaceniem w ratach czy w formie zaliczkowej, czego nie przewidują przepisy kodeksu postępowania karnego i prawa o adwokaturze.
Skarżąca wskazuje, że, wnosząc o wypłacenie „zaliczki” na poczet wynagrodzenia z tytułu udzielonej obrony z urzędu, miała wyłącznie na celu uzyskanie od Skarbu Państwa wypłaty części kosztów w związku z udzieloną i nieopłaconą pomocą prawną, do wysokości nieprzekraczającej rzeczywistej sumy tych kosztów na dzień złożenia wniosku. Jej zdaniem, z powodu braku ustawowego przyznania sądom, prokuraturom i innym organom prawa do częściowej wypłaty wynagrodzenia za udzieloną pomoc prawną, w wielu sprawach obrońcy i pełnomocnicy nie otrzymują przez wiele lat wynagrodzenia za wykonaną pracę.
Zdaniem Skarżącej ustawodawca teoretycznie dopuszcza możliwość wypłaty należnych kosztów procesu na wniosek adwokata ustanowionego z urzędu wcześniej niż po uprawomocnieniu się wyroku, jednak przez zbyt ogólną dyspozycję przepisu art. 619 k.p.k. i nieokreślenie prawa do wypłaty wynagrodzenia w toku postępowania, treść zaskarżonego przepisu godzi w konstytucyjnie chronione prawa obywatela gwarantowane w art. 64 i art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Skarżąca wskazuje, że wartość ekonomiczna kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu jest konstytucyjnie chronionym prawem majątkowym w rozumieniu art. 64 ust. 2 Konstytucji, przysługującym pełnomocnikowi świadczącemu pomoc prawną z urzędu. Ustawodawca ogranicza natomiast uprawnienia obrońcy z urzędu w zakresie faktycznej możliwości wypłaty kosztów z tytułu udzielonej pomocy prawnej, albowiem nie wprowadza kompleksowej i precyzyjnej regulacji, która stanowiłaby podstawę do wykonania jego prawa przed prawomocnym zakończeniem postępowania.
W ocenie Skarżącej, kwestionowane przepisy uniemożliwiają otrzymanie wynagrodzenia za pracę w „godziwym” czasie, albowiem brakuje precyzyjnego wskazania momentu, w którym adwokatowi z urzędu przysługiwałaby wypłata kosztów z tytułu udzielonej pomocy prawnej. Obecna regulacja w zakresie warunków wypłaty przedmiotowych kosztów w sposób niewątpliwy narusza konstytucyjną zasadę ochrony pracy (art. 24 Konstytucji) i nie uwzględnia faktu, iż rzeczywiście doszło do wykonania pracy.
Skarżąca wskazuje, że stosowanie w praktyce procesowej art. 626 § 1 k.p.k., w taki sposób, że uzależnia się wypłatę wynagrodzenia z tytułu udzielonej z urzędu pomocy prawnej przez adwokata nie tylko od wykonania zleconych mu czynności, ale także od faktu prawomocnego zakończenia postępowania, w przeciwieństwie do pracy innych podmiotów postępowania jak biegli czy specjaliści, jawi się jako niczym nieusprawiedliwione odstępstwo od konstytucyjnej zasady równości obywateli wobec prawa. Determinowanie momentu wypłaty wynagrodzenia prawomocnością orzeczenia przyznającego koszty w sposób oczywisty narusza prawo do równego traktowania, podlegające ochronie w świetle art. 32 Konstytucji.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Krystyna Pawłowicz - przewodniczący, sędzia TK Andrzej Zielonacki - sprawozdawca, prezes TK Julia Przyłębska, sędzia TK Bartłomiej Sochański, sędzia TK Michał Warciński.