Obligatoryjny zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio P 3/17
23 kwietnia 2025 r. o godz. 14:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie wydane w sprawie pytania prawnego Sądu Rejonowego w Chojnicach II Wydział Karny dotyczącego obligatoryjnego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności art. 42 § 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny, w brzmieniu nadanym przez part. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw z art. 10 w związku z art. 175 ust. 1 Konstytucji, art. 45 ust. 1 Konstytucji i art. 31 ust. 3 Konstytucji w zakresie, w jakim obliguje sąd do orzeczenia zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio w razie skazania osoby prowadzącej pojazd za popełnienie przestępstwa z art. 178a § 4 Kodeksu karnego w związku z art. 178a § 1 Kodeksu karnego w sytuacji, gdy osoba ta była uprzednio skazana w warunkach określonych w art. 42 par. 3 Kodeksu karnego.
Sprawa zainicjowana została w związku z następującym stanem faktycznym: oskarżony o popełnienie przestępstwa z art. 178a § 4 ustawy – Kodeks karny (dalej: k.k.) w związku z art. 178a § 1 k.k. w związku z art. 64 § 1 k.k., które polegało na tym, że będąc uprzednio skazanym wyrokiem za czyn z art. 178a § 4 k.k. w związku z art. 178a § 1 k.k. i art. 244 k.k. w związku z art. 11 § 2 k.k. na karę pozbawienia wolności i przed upływem 5 lat od odbycia części tej kary oraz w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym, będąc w stanie nietrzeźwości, kierował w ruchu lądowym motorowerem. Oskarżyciel publiczny, w ramach udzielonego głosu po zamknięciu przewodu sądowego w tej sprawie, wniósł o uznanie oskarżonego za winnego popełnienia zarzucanego przestępstwa, wymierzenie kary ograniczenia wolności, orzeczenie środka karnego w postaci świadczenia pieniężnego, a ponadto o orzeczenie środka karnego dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na podstawie art. 42 § 4 Kodeksu karnego.
Sąd pytający – dostrzegając i akceptując znaczną swobodę ustawodawcy w zakresie prowadzenia polityki karnej, w tym kształtowania rodzaju i wysokości sankcji karnych - podkreśla, że korzystanie z tej swobody nie może naruszać zasad wyrażonych w Konstytucji, odnoszących się w szczególności do trójpodziału władzy, niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Zdaniem sądu pytającego, właściwy wymiar kary może zostać ustalony tylko wówczas, gdy ustawodawca pozostawia sędziemu możliwość wyboru, o ile nie zawsze rodzaju kary, to chociaż ilościowego jej określenia, a więc określenia jej wysokości, czy też innych elementów. Natomiast, w ocenie sądu pytającego, stosowanie przez ustawodawcę sankcji bezwzględnie oznaczonej kary jest sprzeczne z zasadą trójpodziału władzy określoną w art. 10 ust. 1 Konstytucji i narusza zasadę wymierzania sprawiedliwości przez sądy, wyrażoną w art. 175 ust. 1 Konstytucji.
W ocenie sądu pytającego, kwestionowana regulacja jest również niezgodna z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Wymierzając karę, sąd uwzględnia w szczególności motywację i sposób zachowania się sprawcy, popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim, rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków, rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa, właściwości i warunki osobiste sprawcy, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu, a zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu sprawiedliwości, a także zachowanie się pokrzywdzonego. Nie sposób więc, zdaniem sądu pytającego, uznać, aby przewidziana przez ustawodawcę sankcja bezwzględnie oznaczona spełniała taki warunek w każdej indywidualnej sprawie, w stosunku do każdej osoby oskarżonej o popełnienie przestępstwa z art. 178a § 4 k.k. w zw. z art. 178a § 1 k.k.
Sąd pytający wskazuje, że sankcja bezwzględnie oznaczona może uniemożliwiać dostosowanie reakcji karnej do stopnia winy sprawcy. Tymczasem ustalenie i ocena okoliczności odnoszących się do stopnia winy sprawcy należy do wyłącznej kompetencji sądu i nie może być zastąpiona bezwzględnie określoną regułą ustanowioną przez ustawodawcę w sposób generalno – abstrakcyjny.
Sąd pytający ponadto wskazuje, że orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych pośrednio narusza wolność wyrażoną w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Sąd podkreśla, że nie neguje zasadności orzekania zakazu prowadzenia pojazdów, jednak możliwość taka, a zwłaszcza obligatoryjność orzeczenia takiego środka karnego, powinna być zarezerwowana do przypadków istotnych, poważnych. W przeciwnym wypadku dochodzi bowiem do nieuzasadnionej ingerencji w sferę wolności jednostki.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: wiceprezes TK Bartłomiej Sochański - przewodniczący, sędzia TK Justyn Piskorski - sprawozdawca, sędzia TK Zbigniew Jędrzejewski, sędzia TK Krystyna Pawłowicz, sędzia TK Jarosław Wyrembak.