Przesłanki penalizacji mowy nienawiści Kp 3/25
8 lipca 2025 r. o godz. 11:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Prezydenta RP dotyczący przesłanek penalizacji mowy nienawiści.
Trybunał dokona kontroli zgodności z Konstytucją ustawy z dnia 6 marca 2025 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny.
Ustawie tej zarzuca się niezgodność:
1) w zakresie, w jakim do art. 53 § 2a pkt 6, art. 119 § 1, art. 256 § 1 oraz art. 257 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wprowadza nowe przesłanki dyskryminacyjne w postaci: wieku, płci lub orientacji seksualnej, z art. 2, art. 42 ust. 1, w zw. z art. 54 ust. 1 Konstytucji RP;
2) w zakresie, w jakim:
a) do art. 53 § 2a pkt 6, art. 119 § 1, art. 256 § 1 oraz art. 257 ustawy powołanej w pkt 1 wprowadza nowe przesłanki dyskryminacyjne w postaci: niepełnosprawności, wieku, płci lub orientacji seksualnej,
b) w art. 53 § 2a pkt 6, art. 119 § 1 i art. 257 ustawy powołanej w pkt 1 eliminuje zaimek „jej"
- z art. 31 ust. 3 w związku z art. 54 ust. 1 Konstytucji RP.
W ocenie Prezydenta RP (dalej: Wnioskodawca) zachodzą uzasadnione wątpliwości co do zgodności ustawy z dnia 6 marca 2025 r. o zmianie ustawy - Kodeks kamy z konstytucyjną zasadą określoności prawa, a w szczególności z jej kwalifikowanym przypadkiem jakim jest zasada dostatecznej określoności przepisów prawa karnego, w kontekście nieuprawnionego naruszenia granic gwarantowanej jednostce wolności wypowiedzi.
Zdaniem Wnioskodawcy, wprowadzenie nowych kryteriów w postaci niepełnosprawności, wieku, płci oraz orientacji seksualnej budzi wątpliwości co do ich aksjologicznej spójności z kryteriami zawartymi w aktualnym stanie prawnym. Brak jest przy tym wykazania przez autora projektu ustawy, że dobór tych, a nie innych przesłanek jest konieczny i uzasadniony, co jest w ocenie Wnioskodawcy naruszeniem zasady prawidłowej legislacji wynikającej z art. 2 Konstytucji.
Zaskarżona konstrukcja prawna jest zdaniem Wnioskodawcy sprzeczna z wymogiem określoności czynu zabronionego pod groźbą kary rozumianym w taki sposób, aby opis czynu był na tyle jednoznaczny i niebudzący wątpliwości, aby możliwe było odróżnienie typów zachowań zabronionych przez ustawę pod groźbą kary od zachowań dozwolonych, oraz aby można było wzajemnie odróżnić od siebie poszczególne typy czynów zabronionych pod groźbą kary.
Kwestionowane przepisy budzą również wątpliwości Wnioskodawcy z punktu widzenia realizacji wolności wypowiedzi zagwarantowanej przez art. 54 ust. 1 Konstytucji. Przepisy rozszerzające zakres kryminalizacji będą w pewnym stopniu ograniczały zakres korzystania z konstytucyjnych wolności i praw. Wnioskodawca wskazuje, że ograniczenia mogą być nakładane tylko w ustawie oraz tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób (art. 31 ust. 3 Konstytucji). Treść przepisów rozszerzających zakres kryminalizacji musi w ocenie Wnioskodawcy spełniać wszystkie kryteria wynikające z zasady jednoznaczności prawa i zasady przyzwoitej legislacji stosownie do treści art. 2 Konstytucji w związku z art. 42 ust. 1 Konstytucji.
Wnioskodawca ponadto wskazuje, że wprowadzono do Kodeksu karnego nowe pojęcia, które nie są zdefiniowane, ani w samym Kodeksie, ani też w żadnej innej ustawie. Zakres znaczeniowy tych pojęć wymaga zdaniem Wnioskodawcy dłuższej i szerszej dyskusji społecznej zanim zostaną one ostatecznie ukształtowane i semantycznie wprowadzone w Kodeksie karnym.
Zaskarżone przepisy w ocenie Wnioskodawcy w nieuzasadniony sposób ingerują w konstytucyjną wolność słowa i swobodę wypowiedzi. Poszerzenie zakresu kryminalizacji w przepisach art. 119 § 1 k.k., art. 256 § 1 k.k. oraz art. 257 k.k., w szczególności poprzez wprowadzenie nieprecyzyjnego pojęcia „wieku", spowoduje wątpliwości ze strony korzystających z tej wolności gdzie kończy się ich prawo, a gdzie zaczyna odpowiedzialność za popełnienie czynu zabronionego.
Wnioskodawca wskazuje, że niedookreślona i generalna norma penalizująca mowę nienawiści posłużyć może nie tylko do zwalczania ewidentnych jej przypadków, ale może prowadzić do eliminacji z debaty publicznej całej gamy niepopularnych i nieprawomyślnych poglądów. W takiej sytuacji obejmowanie nowych przesłanek dyskryminacyjnych trybem postępowania publicznoskargowego niesie za sobą duże ryzyko jego instrumentalnego wykorzystania i stworzenia w ten sposób swoistego rodzaju cenzury prewencyjnej.
Zdaniem Wnioskodawcy penalizacja dalszych przesłanek dyskryminacyjnych, ze względu na jej intensywność, nieokreśloność, jak i publicznoskargowy tryb ścigania, uwzględniając bardzo indywidualne kryteria cechujące te przesłanki - nie znajduje uzasadnienia w interesie publicznym uzasadniającym możliwość naruszenia kwalifikowanej wolności konstytucyjnej, do której należy wolność słowa.
Pełny skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: prezes TK Bogdan Święczkowski - przewodniczący, sędzia TK Justyn Piskorski - sprawozdawca.