Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie zmiany rozporządzenia – Regulamin urzędowania sądów powszechnych; odstępstwo od ustanowionego ustawą losowego systemu przydziału spraw sędziom U 4/25
12 listopada 2025 r. o godz. 12:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna połączone wnioski Krajowej Rady Sądownictwa oraz Prezydenta RP dotyczące rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie zmiany rozporządzenia – Regulamin urzędowania sądów powszechnych – odstępstwo od ustanowionego ustawą losowego systemu przydziału spraw sędziom.
I. Wniosek Krajowej Rady Sądownictwa o stwierdzenie, że:
- rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 września 2025 r. zmieniające rozporządzenie - Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. z 2024 poz. 867 i 1444 oraz z 2025 r. poz. 2, dalej: Rozporządzenie zmieniające) w całości, tj. §§ 1 do 4, jest niezgodne z art. 41 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 334, dalej: p.u.s.p.), a przez to jest niezgodne z art. 2, art. 7 w zw. z art. 186 ust. 1 i art. 92 ust. 1 Konstytucji RP, albowiem zostało wydane przez Ministra Sprawiedliwości bez zachowania trybu wymaganego przepisami prawa do jego wydania, to jest bez zasięgnięcia opinii Krajowej Rady Sądownictwa;
- rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 września 2025 r. zmieniające rozporządzenie – Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. z 2024 poz. 867 i 1444 oraz z 2025 r. poz. 2) w całości, tj. §§ 1 do 4, jest niezgodne art. 2, art. 7 w zw. z art. 190 ust. 1 Konstytucji RP, albowiem zostało wydane przez Ministra Sprawiedliwości z naruszeniem mających moc powszechnie obowiązującą i ostatecznych wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 maja 2024 r. sygn. akt U 1/24 i wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2025 r. sygn. akt U 16/24;
- § 1 pkt 2, pkt 3, pkt 4, pkt 6 lit „b” rozporządzenia z dnia 29 września 2025 r. zmieniającego rozporządzenie - Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. z 2024 poz. 867 i 1444 oraz z 2025 r. poz. 2) jest niezgodny z art. 41 § 1 p.u.s.p., a przez to jest niezgodny z art. 92 ust. 1, art. 176 ust. 2 i art. 178 ust. 1 RP i art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.
II. Wniosek Prezydenta RP o zbadanie zgodności § 1 pkt 2-3 i § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 września 2025 r. zmieniające rozporządzenie – Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. z 2025 poz. 1325) z art. 7 w zw. z art. 10, art. 45 ust. 1, art. 92 ust. 1, art. 173, art. 176 ust. 2 oraz art. 178 ust. 1 Konstytucji RP.
Modyfikacja unormowania zawartego w § 50 Regulaminu urzędowania sądów powszechnych wprowadzona przez Rozporządzenie zmieniające polega na odejściu od zasady losowego tworzenia trójek sędziowskich na potrzeby spraw rozpoznawanych w składzie trzech sędziów na rzecz losowego wyboru przez System Losowego Przydziału Spraw (SLPS) jedynie sędziego referenta i powierzenia wyznaczenia pozostałych dwóch członków składu orzekającego przewodniczącemu wydziału.
Zdaniem Krajowej Rady Sądownictwa (Wnioskodawca I) należy zauważyć, iż ustawodawca wyraźnie i jednoznacznie wskazał, iż w zakresie upoważnienia Ministra Sprawiedliwości nie mieści się regulacja w drodze rozporządzenia odstępstwa od zasady losowego przydziału spraw, wprowadzania innych zasad ponad zasady ujęte w art. 47a p.u.s.p„ W zakresie delegacji nie mieszczą się również odstępstwa od zasady niezmienności składu orzeczniczego ujętej art. 47b p.u.s.p. - zmiana składu orzeczniczego może nastąpić wyłącznie na podstawie wskazanego przepisu, czy przepisów procedur karnej i cywilnej, pozwalających na wyłączenie sędziego w konkretnej sprawie. Wykroczenie poza zakres delegacji, sprzeczność z art. 41 § 1 p.u.s.p. stanowi w ocenie Wnioskodawcy I o naruszeniu art. 92 ust I Konstytucji RP.
Rozporządzenie zmieniające zdaniem Wnioskodawcy I jednoznacznie wkracza zatem w materię zastrzeżoną dla ustawodawcy i regulowaną w ustawie w art. 47a p.u.s.p. i art. 47b p.u.s.p. Delegacja ustawowa z art. 41 § 1 p.u.s.p. nie może również zawierać upoważnienia dla Ministra Sprawiedliwości do uzupełniania przepisów ustawy ustrojowej, zgodnie bowiem z art. 176 ust. 2 Konstytucji RP ustrój sądów, w tym także tryb przypisywania sędziom obciążenia orzeczniczego, stanowiącego jądro kompetencyjne władzy sądowniczej, określają ustawy. Ujęcie sposobu kształtowania składu sądu w przepisie w akcie rangi podustawowej w zaskarżonym Rozporządzeniu zmieniającym stanowi jednoznaczne naruszenie zasady normowanej treścią art. 176 ust. 2 Konstytucji RP i jest zbędne.
Wnioskodawca I wskazuje, że niezawisłość sędziowska (art. 178 ust. l Konstytucji) nie jest ograniczona jedynie do funkcji orzekania, lecz rozciąga się na wszystkie czynności sądu, które mieszczą się w sprawowaniu przez sędziów swojego urzędu. Ingerencja prezesów sądów i wskazanych przez nich przewodniczących wydziałów poprzez dowolne wyznaczanie wieloosobowych składów orzeczniczych stanowi zatem w ocenie Wnioskodawcy I bezpośrednią ingerencję w zasadę niezawisłości sędziowskiej.
Zgodnie z art. 45 Konstytucji RP każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Sąd właściwy w ocenie Wnioskodawcy I, to sąd ukształtowany na podstawie przepisów ustawy. Przez sąd ustanowiony ustawą należy również rozumieć określenie zasad przydziału spraw w drodze ustawy. Określenie składu sądu przez przepis aktu normatywnego rangi rozporządzenia, to zdaniem Wnioskodawcy I niejako ukrycie wpływu władzy wykonawczej na kształt sądu w przepisach pozornie regulujących kwestie techniczne stanowiące o sądzie niewłaściwym w rozumieniu art. 45 ust. I Konstytucji.
Zasady niezmienności składu orzeczniczego oraz losowego przydziału spraw stanowią zasady gwarancyjne prawidłowego ukształtowania sądu (składu orzeczniczego) bez ingerencji czynników zewnętrznych, w tym władzy politycznej. Z punktu widzenia obywatela nawet odstępstwo od tych zasad w oparciu o regulację ustawową może zagrażać realizacji prawa do sądu i skłaniać go do wykorzystania mechanizmu wyłączenia sędziego przewidzianego w procedurach karnej i cywilnej. Odstępstwo od tych gwarancyjnych zasad na poziomie rozporządzenia stanowi zaś o rażącym naruszeniu prawa do sądu prawidłowo ukształtowanego w rozumieniu art. 45 ust. Konstytucji.
W ocenie Prezydenta RP (Wnioskodawca II) w niniejszej sprawie naruszenie konstytucyjnej zasady legalizmu określonej w art. 7 Konstytucji sprowadza się przede wszystkim do przekroczenia przez Ministra Sprawiedliwości upoważnienia ustawowego zawartego w art. 41 § 1 p.u.s.p. i tym samym działania bez podstawy prawnej, przez co doszło do naruszenia szeregu przepisów ustawy zasadniczej, a zwłaszcza art. 10, art. 45 ust. 1, art. 92 ust. 1, art. 173, art. 176 ust. 2 i art. 178 ust. 1 Konstytucji.
Wnioskodawca II podkreśla, że Rozporządzenie zmieniające jest niezgodne z ustawowym upoważnieniem do jego wydania zawartym w art. 41 § 1 p.u.s.p. Z dyspozycji tego przepisu, jak również doprecyzowania jego treści określonej w art. 47a p.u.s.p. wynika bowiem, że regułą określania składów sędziowskich jest losowy przydział spraw. Nie ulega przy tym wątpliwości, że p.u.s.p. wskazuje w art. 47a § 1 jednoznacznie, iż sprawy przydzielane są sędziom i asesorom sądowym losowo, w ramach poszczególnych kategorii spraw, chyba że sprawa podlega przydziałowi sędziemu pełniącemu dyżur. Ustawodawca zatem, ewentualne odstępstwo od losowego przydziału spraw przewidział jedynie dla spraw przydzielanych w ramach pełnienia przez sędziów dyżurów. Powyższe unormowanie, ani żaden inny przepis p.u.s.p., nie przewidują możliwości odstępowania od zasady losowego przydziału spraw. Tym bardziej brak jest możliwości wprowadzania przez ministra aktem podustawowym regulacji wprowadzających zmianę zasady określonej przez ustawę. W ocenie Wnioskodawcy II Minister Sprawiedliwości dokonując tak głębokiej ingerencji w sposób określania składów sądów poprzez wprowadzenie w akcie wykonawczym możliwości arbitralnego wyznaczania sędziów, wyszedł poza zakres upoważnienia ustawowego i naruszył jednocześnie art. 92 ust. 1 Konstytucji.
Zdaniem Wnioskodawcy II w niniejszej sprawie doszło również do naruszenia zasady trójpodziału władzy określonej w art. 10 Konstytucji poprzez fakt, że Minister Sprawiedliwości działając bez podstawy prawnej, a zatem wbrew zasadzie legalizmu i z naruszeniem upoważnienia ustawowego do wydania rozporządzenia, dokonał istotnej ingerencji we władzę sądowniczą, która powinna być możliwie w największym stopniu odseparowana i niezależna od pozostałych władz. Wydając zaskarżone przepisy rozporządzenia zmieniającego dokonał jedynie pozornie zmian w Regulaminie urzędowania, a w rzeczywistości zmodyfikował ustawową zasadę losowego przydzielania spraw sądowych i ustalania składów sędziowskich przez co naruszył art. 2 oraz art. 87 Konstytucji.
Ponadto Wnioskodawca II wskazuje, że wprowadzenie do Regulaminu urzędowania art. § 50 ust. la oraz zmian w § 53 ust. 1-3 narusza art. 173, art. 176 ust. 2 oraz art. 178 ust. 1 Konstytucji stanowiące o niezawisłości i niezależności sędziów.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: wiceprezes TK Bartłomiej Sochański – przewodniczący, sędzia TK Michał Warciński – sprawozdawca, sędzia TK Wojciech Sych.