Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym Kp 3/24
9 grudnia 2024 r. o godz. 11:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Prezydenta RP dotyczący ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności z Konstytucją:
- ustawy z dnia 13 września 2024 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Ustawie tej zarzuca się niezgodność:
I. art. 7 ust. 2 pkt 10 w związku z art. 54 ust. 1 i ust. 2 ustawy z art. 2, art. 188 і art. 197 Konstytucji oraz z wynikającą z preambuły Konstytucji zasadą sprawności i rzetelności działania instytucji publicznych,
II. art. 16 ust. 2 z art. 194 ust. 1 w związku z art. 2 i w związku z art. 7 Konstytucji,
III. art. 17 ust. 2 w zakresie, w jakim w stosunku do osoby, która sprawowała urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, przewiduje zakaz kandydowania na stanowisko sędziego Trybunału Konstytucyjnego przed upływem 4 lat od zakończenia sprawowania tego urzędu z art. 126 ust 1 i ust. 2 oraz z art. 127 ust. 1 i ust. 3 Konstytucji,
IV. art. 19 ust. 5 w związku z art. 16 ust. 1 ustawy, które poprzez przyjęcie niedookreślonych ram czasowych „niezwłocznego” działania podmiotów uczestniczących w procedurze opiniowania kandydatów i wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego, nie gwarantują wykonania konstytucyjnego nakazu permanentnego zapewnienia przez Sejm pełnej 15-osobowej obsady sędziowskiej Trybunału z art. 194 ust. 1 Konstytucji,
V. art. 20 ust. 2 w zakresie, w jakim ustanawia dla Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej termin „nie później niż 14 dni od dnia wyboru przez Sejm sędziego Trybunału” do umożliwienia sędziemu Trybunału Konstytucyjnego uroczystego złożenia ślubowania z art. 126 ust. 2 i ust 3 w związku z preambułą Konstytucji oraz art 2 Konstytucji,
VI. art. 20 ust. 3 ustawy z art. 7 oraz art. 126 ust. 3 Konstytucji,
VII. art. 34 ust. 1 i ust. 4 oraz art. 35 ust. 2 w związku z art. 35 ust. 3 ustawy w zakresie, w jakim do inicjowania i prowadzenia postępowania dyscyplinarnego oraz orzekania o odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów Trybunału Konstytucyjnego uprawnia sędziów Trybunału w stanie spoczynku z art. 194 ust. 1, art. 10 ust. 1 i ust. 2 oraz art. 173 Konstytucji.
- oraz ustawy z dnia 13 września 2024 r. Przepisy wprowadzające ustawę o Trybunale Konstytucyjnym. Ustawie tej zarzuca się niezgodność:
I. art. 10 z art. 190 ust. 1 Konstytucji oraz art. 173 w związku z art. 10 oraz art. 7 Konstytucji,
II. art. 10, art. 11 i art. 12 z art. 2 oraz art. 7 Konstytucji,
III. art. 10 ust. 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 2 i art. 15 ust. 2 w zakresie, w jakim posługują się pojęciem „osoba nieuprawniona do orzekania” z art. 194 ust. 1 oraz art. 195 ust. 1 w związku z art. 10 Konstytucji,
IV. art. 14 ust. 1 z art. 2, art. 7, art. 10, art. 173 oraz z art. 194 ust. 2 w związku z art. 144 ust. 3 pkt 21 Konstytucji.
Ustawa z dnia 13 września 2024 r. o Trybunale Konstytucyjnym.
Ad. I. Kwestionowane przepisy art. 7 ust. 2 pkt 10 w związku z art. 54 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 13 września 2024 r. o Trybunale Konstytucyjnym (dalej: ustawa o TK) określające zasady wyznaczania przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego składów orzekających lub dokonywania w nich zmian w związku przepisem o kworum do podjęcia uchwały w tych sprawach, budzą zdanem Prezydenta RP (dalej: Wnioskodawca) wątpliwości co do ich zgodności z wynikającą z preambuły Konstytucji zasadą sprawności i rzetelności działania instytucji publicznych. W ocenie Wnioskodawcy biorąc pod uwagę jedną z podstawowych funkcji Trybunału Konstytucyjnego, jako gwaranta istnienia realnych praw i wolności obywateli, kwestionowana regulacja wpływa na realizację konstytucyjnej zasady zaufania obywateli do państwa i jest niezgodna z art. 2, art. 188 i art. 197 Konstytucji oraz z preambułą Konstytucji.
Ad. II. Rozwiązanie z art. 16 ust. 2 ustawy o TK wprowadza regułę niespotykaną w dotychczasowych ustawach regulujących pracę Trybunału Konstytucyjnego po 1997 roku, w świetle której sędzia Trybunału może wykonywać urząd również po upływie dziewięcioletniej kadencji - do czasu wyboru przez Sejm jego następcy.
Wnioskodawca wskazuje, że zasada kadencyjności wymaga precyzyjnego wyznaczenia maksymalnego czasu trwania kadencji danego organu, czy osób wchodzacych w jego skład, przy czym czas ten powinien być ustalony przed wyborem. Zdaniem Wnioskodawcy kwestionowany przepis pozwalający sędziemu TK pełnić swe obowiązki do czasu wyboru następcy jest formą wydłużenia kadencji sędziego TK, określonej wprost w art. 194 ust. 1 Konstytucji. Pozostaje on w sprzeczności z wyrażoną w nim dziewięcioletnią kadencją. Kwestionowany przepis jest również związkowo sprzeczny z art. 7 Konstytucji, gdyż pozwala działać sędziemu TK bez zgodnej z Konstytucją podstawy prawnej – wskazuje Wnioskodawca.
Ad. III. W ocenie Wnioskodawcy art. 17 ust. 2 ustawy o TK w zakresie, w jakim w stosunku do osoby, która sprawowała urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, przewiduje zakaz kandydowania na stanowisko sędziego Trybunału Konstytucyjnego przed upływem 4 lat od zakończenia sprawowania tego urzędu jest niezgodny z art. 126 ust. 1 i ust. 2 oraz z art. 127 ust. 1 i ust. 3 Konstytucji. Nie ma bowiem zdaniem Wnioskodawcy żadnych przeszkód prawnych, natury aksjologicznej, bądź funkcjonalnej, w szczególności związanej z zasadą niezależności Trybunału Konstytucyjnego i niezawisłości jego sędziów, które przemawiałyby za odwrotną regułą, jaką przyjmuje kwestionowany przepis ustawy o TK.
Ad. IV. Mechanizm przyjęty w art. 19 ust. 5 ustawy o TK, operujący niedookreślonymi nakazami „niezwłocznego" działania, bez wskazania konkretnych ram czasowych, nie zapewnia w ocenie Wnioskodawcy sprawności postępowania podmiotów zaangażowanych w proces opiniowania kandydatów i wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego. W efekcie nie gwarantuje wykonania konstytucyjnego nakazu permanentnego zapewnienia przez Sejm pełnej 15- osobowej obsady sędziowskiej Trybunału Konstytucyjnego, co zdaniem Wnioskodawcy jest sprzeczne z art. 194 ust. 1 Konstytucji.
Ad. V. W ocenie Wnioskodawcy regulacja zawarta w art. 20 ust. 2 ustawy o TK nie odpowiada konstytucyjnej zasadzie proporcjonalności. Nie jest ona także zgodna z zasadą poprawnej legislacji, ponieważ z uwagi na możliwość realizacji przez Prezydenta RP innych kompetencji, w szczególności poza granicami kraju, może nakładać w istocie obowiązek niemożliwy do wykonania. Ponadto Wnioskodawca wskazuje, że kwestionowana norma nie uwzględnia czasu niezbędnego do uzyskania przez Prezydenta RP, w sposób niebudzący wątpliwości, dowodów koniecznych do wykonania normy z art. 20 ust. 2 ustawy o TK, w rzeczywistości skracając istotnie termin, a tym samym wprowadzając obowiązek natychmiastowego działania, co jest niezgodne z art. 126 ust. 2 i ust. 3 w związku z preambułą Konstytucji oraz art. 2 Konstytucji.
Ad. VI. Unormowanie z art. 20 ust. 3 ustawy o TK, zdaniem Wnioskodawcy, jest niezgodne z Konstytucją. Zawiera ono nieuprawnione założenie o niewykonaniu przez Prezydenta RP obowiązku z art. 20 ust. 2 ustawy o TK, co warunkuje objęcie i sprawowanie urzędu sędziego, a tym samym narusza wyrażoną w Konstytucji zasadę legalizmu działania wszystkich organów władzy publicznej - art. 7, w tym także Prezydenta RP - art. 126 ust. 3 Konstytucji.
Ad. VII. Wnioskodawca podnosi, że art. 34 ust. 1 i ust. 4 i art. 35 ust. 2 ustawy o TK poprzez przyznanie sędziom Trybunału w stanie spoczynku uprawnień do inicjowania i prowadzenia postępowania dyscyplinarnego oraz orzekania o odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów Trybunału Konstytucyjnego naruszają art. 194 ust. 1 Konstytucji. Unormowanie włączenia sędziów Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku, czyli osób pozostających już poza strukturą działających organów władzy sądowniczej, w procedurę orzekania o odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów Trybunału aktualnie sprawujących urząd - jest w ocenie Wnioskodawcy niezgodne z zasadą podziału i równowagi władz -art. 10 ust. 1 i 2 oraz niezależności sądów i trybunałów -art. 173 Konstytucji.
Ustawa z dnia 13 września 2024 r. Przepisy wprowadzające ustawę o Trybunale Konstytucyjnym.
Ad. I. Zgodnie z art. 10 ustawy z dnia 13 września 2024 r. Przepisy wprowadzające ustawę o Trybunale Konstytucyjnym (dalej: ustawa – Przepisy wprowadzające) wyroki TK, a także postanowienia w sprawach sporów kompetencyjnych, wydane w składach z udziałem osób nieuprawnionych do orzekania mają zostać uznane za nieważne i niewywołujące skutków prawnych określonych w art. 190 ust. 1 i 3 Konstytucji. W ocenie Wnioskodawcy regulacja ta opiera się na założeniu, że parlamentowi przysługuje kompetencja do kontroli legalności orzeczeń TK. Wszystkie jednak kompetencje organu władzy publicznej muszą mieć podstawę w przepisach prawa a kompetencji organów nie można domniemywać. Wyklucza to więc zdaniem Wnioskodawcy, aby przedmiotowa kontrola była konstytucyjnie dopuszczalna. Trybunał Konstytucyjny jest organem władzy publicznej umocowanym bezpośrednio w Konstytucji, jego orzeczenia są ostateczne i nie mogą być wzruszone przez żaden organ, w tym przez sam Trybunał. Tym samym uznanie przez parlament jego wyroków za „nieakty" (czyli akty nieistniejące), narusza w ocenie Wnioskodawcy konstytucyjną zasadę legalizmu.
Wnioskodawca ponadto wskazuje, że ustawa, jako akt o niższej niż Konstytucja mocy prawnej, nie może bez wyraźnego upoważnienia konstytucyjnego, wyłączyć całkowicie, wyłączyć w pewnym zakresie, czy też samoistnie ograniczyć konstytucyjną zasadę ostateczności orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, bądź niektóre jej konsekwencje prawne wynikające ze sformułowania art. 190 ust. 1 Konstytucji RP.
Art. 10 ustawy – Przepisy wprowadzające budzi także zdaniem Wnioskodawcy wątpliwości co do zgodności z art. 173 w związku z art. 10 Konstytucji. Ingerencja władzy ustawodawczej w minimum kompetencyjne polskiego sądu konstytucyjnego, czyli działalność orzeczniczą w zakresie przewidzianym w ustawie zasadniczej, pozbawia organ ten jego odrębności i niezależności.
Ad. II. Wnioskodawca wskazuje, że w świetle obowiązującej Konstytucji orzeczenia TK korzystają z dwóch cech: tzw. przymiotu ostateczności i przymiotu mocy powszechnie obowiązującej. W obu sytuacjach oceniane są jako akty erga omnes, niepodlegające zmianie bądź uchyleniu w jakikolwiek sposób i tworzące stan określany mianem res iudicata. Arbitralne zniesienie przez ustawodawcę wskazanych przymiotów orzeczeń TK narusza wynikającą z art. 7 Konstytucji zasadę legalizmu oraz nie spełnia standardów wynikających z art. 2 Konstytucji.
Ad. III. Ustawa – Przepisy wprowadzające wprowadziła do porządku prawnego pojęcie „osoby nieuprawnionej do orzekania". Zgodnie z brzmieniem art. 10 ust. 1 ustawy – Przepisy wprowadzające jest to osoba wybrana na stanowisko sędziego trybunału z naruszeniem przepisów ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym oraz wyroków Trybunału z dnia 3 grudnia 2015 r. sygn. akt K 34/15 i z dnia 9 grudnia 2015 r. sygn. akt K 35/15. Ustawodawca uznał zatem za nieważne orzeczenia wydane z udziałem osób „nieuprawnionych do orzekania".
Poprzez tę regulację ustawodawca w rzeczywistości wprowadził do systemu prawa całkiem nową kategorię sędziego Trybunału Konstytucyjnego, która dotychczas nie funkcjonowała w obiegu prawnym, w tym, przede wszystkim, nie jest znana polskiej ustawie zasadniczej. Ustawodawca decydując, który z sędziów jest uprawniony do orzekania, a który nie jest, podważa w rzeczywistości jego status, autorytet i w konsekwencji także niezawisłość będącą konstytucyjną gwarancją niezależności orzekania i niezależności od innych organów i władz. Ponadto podważa decyzję Sejmu o wyborze danego kandydata na sędziego. Narusza to zdaniem Wnioskodawcy art. 194 ust. 1 oraz 195 ust. 1 w związku z art 10 Konstytucji.
Ad. IV. Wnioskodawca wskazuje, że ustawa – Przepisy wprowadzające w art. 14 ust. 1 wprowadziła regulację, zgodnie z którą „Od dnia wejścia w życie ustawy, o której mowa w art. 1, obowiązki Prezesa Trybunału wykonuje sędzia o najdłuższym stażu sędziowskim w Trybunale." Regulacja ta oznacza, iż celem ustawodawcy było dokonanie z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 13 września 2024 r. o Trybunale Konstytucyjnym przerwania obecnie trwającej kadencji Prezesa Trybunału Konstytucyjnego powołanego na mocy postanowienia Prezydenta RP.
Zdaniem Wnioskodawcy kwestionowana regulacja stanowi wkroczenie ustawodawcy w konstytucyjną kompetencję Prezydenta RP do powoływania Prezesa i Wiceprezesa TK co narusza art. 194 ust. 2 w związku z art. 144 ust. 3 pkt 21 Konstytucji jak również wynikającą z art. 10 Konstytucji zasadą podziału i równowagi władz.
Pełny skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: prezes TK Julia Przyłębska - przewodniczący, sędzia TK Bartłomiej Sochański - sprawozdawca.