Wyłączenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej wobec osoby formalnie pozostającej w stosunku pracy, lecz sprawującej faktyczną opiekę nad dzieckiem podczas urlopu wychowawczego SK 50/22
4 grudnia 2025 r. o godz. 10:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie wydane w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej wyłączenia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej wobec osoby formalnie pozostającej w stosunku pracy, lecz sprawującej faktyczną opiekę nad dzieckiem podczas urlopu wychowawczego.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności art. 17 ust. 1 w związku z art. 3 pkt 22 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych w zakresie, w jakim „wyłączają prawo do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej wobec osoby wprawdzie formalnie pozostającej w stosunku pracy, lecz przebywającej na urlopie wychowawczym i sprawującej opiekę nad niepełnosprawnym dzieckiem”, z art. 18 w związku z art. 47 w związku z art. 32 ust. l , art. 18 w związku z art. 71 ust. 1 zdanie drugie w związku z art. 32 ust. l , art. 18 w związku z art. 71 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Skarżąca zwróciła się do prezydenta miasta (dalej również: organ) o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad niepełnosprawnym synem. Organ odmówił przyznania Skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego. W odwołaniu od powyższej decyzji Skarżąca zarzuciła organowi błędne przyjęcie, że opiekuje się synem nie w związku z koniecznością realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu o niepełnosprawności, a w celu skorzystania z uprawnienia pracowniczego w postaci urlopu wychowawczego. Samorządowe Kolegium Odwoławcze (dalej: SKO) utrzymało w mocy decyzję prezydenta miasta. W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego Skarżąca zarzuciła naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, tj. art. 17 ust. 1 w związku z art. 3 pkt 22 u.ś.r., przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie wyrażające się w niewłaściwym przyjęciu, że rezygnacja z zatrudnienia uprawniająca do świadczenia pielęgnacyjnego powinna być równoznaczna z nieistnieniem stosunku pracy, a tym samym, że skorzystanie z urlopu wychowawczego nie stanowi takiej rezygnacji z zatrudnienia. W ocenie Skarżącej, rezygnacja z zatrudnienia, o której mowa w art. 17 ust. 1 u.ś.r., nie może być utożsamiana wyłącznie z rozwiązaniem stosunku pracy, lecz z sytuacją faktycznego niewykonywania pracy za wynagrodzeniem w celu sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną, więc z sytuacją korzystania z urlopu wychowawczego. Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił skargę na decyzję SKO. Sąd podzielił poglądy organów obu instancji, że okoliczność przebywania przez Skarżącą na urlopie wychowawczym, z którego może korzystać wyłącznie osoba o statusie pracownika, wyklucza możliwość uznania, że zrezygnowała ona z zatrudnienia w rozumieniu art. 17 ust. 1 u.ś.r. Skarga kasacyjna Skarżącej od orzeczenia sądu administracyjnego pierwszej instancji została oddalona przez Naczelny Sąd Administracyjny.
Zdaniem Skarżącej kwestionowana regulacja nie zapewnia należytej ochrony życiu rodzinnemu Skarżącej (w tym relacji członków rodziny Skarżącej, w szczególności jej więzi z chorym dzieckiem), którą można byłoby uznać za zgodną ze standardem wyznaczonym przez przepisy Konstytucji. Przesłanki ustalenia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego ukształtowane przez kwestionowane przepisy wymagają na Skarżącej definitywne rozwiązanie stosunku pracy, co zdaniem Skarżącej należy ocenić jako wymaganie nadmierne. Nie można wymagać od osoby korzystającej ze świadczenia pielęgnacyjnego, by rezygnowała również z szansy na powrót do pracy w przyszłości (na przykład w razie przerwania urlopu wychowawczego). Obecne brzmienie kwestionowanej regulacji w ocenie Skarżącej wymuszające na matce dziecka rozwiązanie stosunku pracy uderza w poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji życia rodzinnego, które jest szczególnie potrzebne w niepewnej sytuacji zdrowotnej dziecka i konieczności skupienia całej swojej uwagi na bezpośredniej, całodobowej opiece nad dzieckiem. Niewątpliwie bezpieczeństwo emocjonalne matki i jej stabilizacja zawodowa, w tym zagwarantowanie swobody decyzji co do sposobu kształtowania relacji rodzinnych są tymi czynnikami, które wpływają na jej więź z dzieckiem. W ocenie Skarżącej ustawodawca pominął te aspekty życia rodzinnego, dopuszczając się niezasadnej ingerencji w sferę życia rodzinnego matek przebywających na urlopach wychowawczych oraz do pozbawienia ich opieki i ochrony należnej więzi z potrzebującym dzieckiem.
Zdaniem skarżącej, prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych dla rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej oraz dla matki po urodzeniu dziecka, przewidziane w art. 71 ust. 1 zdanie drugie i art. 71 ust. 2 Konstytucji, nakazuje również w taki sposób zapewnić ochronę matce korzystającej z urlopu wychowawczego. Cele urlopu wychowawczego pozostają w pełni zbieżne z celami świadczenia pielęgnacyjnego – wskazuje Skarżąca. Fakt skorzystania z takiego urlopu, zamiast rozwiązania stosunku pracy w żaden sposób nie pozbawia takiej sytuacji charakteru uzasadniającego objęcie wyróżniającym się poziomem ochrony. Skarżąca podkreśla, że uzależnienie przez ustawodawcę prawa do świadczenia pielęgnacyjnego od dodatkowego wymogu ustania stosunku pracy i brak przyznania ochrony wobec matki opiekującej się dzieckiem podczas urlopu wychowawczego pozostaje w sprzeczności z konstytucyjnym wymogiem szczególnej ochrony.
Skarżąca wskazuje również niezgodność kwestionowanej regulacji z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem Skarżącej sytuacja faktyczna oraz prawna matek, które rozwiązały stosunki pracy oraz takich, które przebywają na urlopach wychowawczych, wskazuje na podobieństwo ich sytuacji. Jakkolwiek nie są to sytuacje identyczne, tak z punktu widzenia celów świadczenia pielęgnacyjnego mogą być uznane za podobne. Matka przebywająca na urlopie wychowawczym w tożsamy sposób opiekuje się niepełnosprawnym dzieckiem oraz rezygnuje z otrzymywania wynagrodzenia. W ocenie Skarżącej nie może być wątpliwości, że na tym tle ustawowa regulacja musi być uznana za niesprawiedliwą i krzywdzącą. Wybranie z kręgu osób faktycznie opiekujących się dzieckiem w sposób zgodny z wymaganiami stawianymi przez art. 17 ust. 1 u.ś.r. jedynie tych matek, które rozwiązały stosunek pracy i przyznanie wyłącznie im prawa do świadczenia pielęgnacyjnego narusza zdaniem Skarżącej konstytucyjną zasadę równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji), a równocześnie godzi też w konstytucyjne nakazy ochrony i opieki nad rodziną w ogólności (art. 18 Konstytucji) oraz szczególnej pomocy władz publicznych rodzinom w trudnej sytuacji materialnej i społecznej (art. 71 Konstytucji). Brak jest racji, które dopuszczałyby odstępstwo od zasady równości. W szczególności, samo tylko istnienie stosunku pracy nie może być uznane za argument dostatecznie przemawiający za różnicowaniem sytuacji matki przebywającej na urlopie od sytuacji matki, która rozwiązała stosunek pracy – wskazuje Skarżąca.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Krystyna Pawłowicz - przewodniczący, prezes TK Bogdan Święczkowski - sprawozdawca, wiceprezes TK Bartłomiej Sochański, sędzia TK Jakub Stelina, sędzia TK Michał Warciński.