Spór kompetencyjny między Prezydentem RP a Sądem Najwyższym Kpt 1/17
Data: 2 V 2023 godz.: 9.52
2 czerwca 2023 r. o godz. 12:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Marszałka Sejmu RP dotyczący sporu kompetencyjnego między Prezydentem RP a Sądem Najwyższym.
Przedmiotem sporu kompetencyjnego jest pytanie:
1) jaki charakter ma kompetencja, o której mowa w art. 139 w związku z art. 144 ust. 3 pkt 18 Konstytucji:
a) czy jest to uprawnienie Prezydenta RP, które wykonuje on osobiście i bez ingerencji innych podmiotów;
b) czy jest to uprawnienie, które jest realizowane przy udziale innych podmiotów, a jeśli tak, to które organy uczestniczą w wykonywaniu tej kompetencji i czy jest wśród nich Sąd Najwyższy;
2) czy Sąd Najwyższy może dokonywać wiążącej interpretacji przepisów Konstytucji w związku z wykonywaniem przez Prezydenta RP prerogatywy, o której mowa w art. 139 i decydować o tym, czy została ona skutecznie zastosowana.
Spór dotyczy konstytucyjnych kompetencji związanych z wykonywaniem prawa łaski, o którym mowa w art. 139 w związku z art. 144 ust. 3 pkt 18 Konstytucji.
Prezydent RP, na podstawie art. 139 Konstytucji, zastosował prawo łaski w stosunku do osób skazanych nieprawomocnym wyrokiem sądu rejonowego. Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów rozpoznał zagadnienie prawne przedstawione do rozstrzygnięcia przez skład trzech sędziów Sądu Najwyższego i podjął uchwałę, zgodnie z którą, po pierwsze, prawo łaski, jako uprawnienie Prezydenta RP określone w art. 139 zdanie pierwsze Konstytucji, może być realizowane wyłącznie wobec osób, których winę stwierdzono prawomocnym wyrokiem sądu (osób skazanych). Tylko przy takim ujęciu zakresu tego prawa nie dochodzi do naruszenia zasad wyrażonych w treści art. 10 w zw. z art. 7, art. 42 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 175 ust 1 i art. 177 Konstytucji. Po drugie zastosowanie prawa łaski przed datą prawomocności wyroku nie wywołuje skutków procesowych.
W zaistniałej sytuacji - w ocenie Wnioskodawcy - doszło do sporu kompetencyjnego w odniesieniu do warunków stosowania prawa łaski. Wnioskodawca wskazuje, że stosowanie prawa łaski jest konstytucyjnym uprawnieniem Prezydenta RP. Ustrojodawca konstytucyjny zamieścił prawo łaski w katalogu prerogatyw głowy państwa. To gwarantuje Prezydentowi RP prawo do korzystania z tej kompetencji w sposób samodzielny. Dla prawnej skuteczności zastosowania prawa łaski nie jest konieczne uzyskanie kontrasygnaty udzielonej przez Prezesa Rady Ministrów (art. 144 ust. 3 pkt 18 Konstytucji). Ustanowienie prawa łaski prerogatywą Prezydenta RP jest, w ocenie Wnioskodawcy, przejawem równoważenia władzy sądowniczej (art. 10 ust. 1 Konstytucji), wobec której ułaskawienie jest jedynym instrumentem bezpośredniego równoważenia jej jurysdykcji. Wnioskodawca wskazuje, że rozstrzygnięcie o takim kształcie relacji między władzą wykonawczą a sądowniczą dokonało się na poziomie ustawy zasadniczej, a zatem akty podkonstytucyjne i działania innych organów nie mogą modyfikować tego konstytucyjnego rozwiązania. Zdaniem również Wnioskodawcy Konstytucja nie zawiera przedmiotowego ograniczenia stosowania prawa łaski, a zwłaszcza nie przewiduje, że może być ono stosowane jedynie wobec skazanych prawomocnym orzeczeniem.
Wnioskodawca podnosi ponadto, że art. 59 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym nie precyzuje, jakiego rodzaju zagadnienia mogą być przedstawiane w przypadku poważnych wątpliwości co do wykładni prawa. Nie jest też określone, czy wykładnia ta może dotyczyć przepisów Konstytucji i oceny ich stosowania, jeśli chodzi o prerogatywy Prezydenta RP. Sentencja uchwały SN z dnia 31 maja 2017 r., wskazuje, że Sąd Najwyższy dokonał oceny konstytucyjności art. 139 Konstytucji. W ocenie Wnioskodawcy, działanie to budzi wątpliwości z perspektywy kompetencji przyznanych Sądowi Najwyższemu w Konstytucji i ustawie o Sądzie Najwyższym.
Powyższe względy wskazują, że istnieją sporne obszary w zakresie warunków stosowania konstytucyjnej instytucji prawa łaski i - zdaniem Wnioskodawcy - konieczne jest rozstrzygnięcie powstałego na tej płaszczyźnie sporu kompetencyjnego między Prezydentem RP a Sądem Najwyższym.
Pełny skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: prezes TK Julia Przyłębska - przewodniczący, wiceprezes TK Mariusz Muszyński - I sprawozdawca, sędzia TK Stanisław Piotrowicz - II sprawozdawca.