Procedura odwołania prezesa lub wiceprezesa sądu K 2/24
Data: 16 X 2024 godz.: 14.02
16 października 2024 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Krajowej Rady Sądownictwa dotyczący procedury odwołania prezesa lub wiceprezesa sądu.
Zaskarżone przepisy dotyczą kwestii udziału Krajowej Rady Sądownictwa w procedurze odwołania przez Ministra Sprawiedliwości prezesa albo wiceprezesa sądu w trakcie kadencji oraz instytucji zawieszenia prezesa albo wiceprezesa w czynnościach służbowych.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:
1. art. 27 § 3 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych w zakresie, w jakim pozbawia Krajową Radę Sądownictwa udziału w procedurze zawieszenia prezesa albo wiceprezesa sądu w pełnieniu czynności oraz nie określa terminu trwania zawieszenia prezesa albo wiceprezesa w pełnieniu czynności,
2. art. 27 § 5 ustawy powołanej w punkcie 1 w zakresie, w jakim pozbawia Krajową Radę Sądownictwa udziału w procedurze odwołania prezesa albo wiceprezesa sądu, w sytuacji wydania przez kolegium właściwego sądu pozytywnej opinii lub nie wydania opinii w terminie trzydziestu dni od dnia przedstawienia przez Ministra Sprawiedliwości zamiaru odwołania prezesa albo wiceprezesa sądu,
3. art. 27 § 5a zdanie drugie ustawy powołanej w punkcie 1 w zakresie, w jakim zastrzega wiążący Ministra Sprawiedliwości charakter dla negatywnej opinii Krajowej Rady Sądownictwa wydanej w przedmiocie zamiaru odwołania prezesa albo wiceprezesa sądu dla uchwał podjętych jedynie większością dwóch trzecich głosów,
4. art. 27 § 5a zdanie trzecie ustawy powołanej w punkcie 1 w zakresie, w jakim przewiduje, że niewydanie opinii przez Krajową Radę Sądownictwa w terminie trzydziestu dni od dnia przedstawienia przez Ministra Sprawiedliwości zamiaru odwołania prezesa albo wiceprezesa sądu nie stoi na przeszkodzie odwołaniu
są niezgodne z art. 186 ust. 1 w związku z art. 173 w związku z art. 178 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Trybunał umorzył postępowanie w pozostałym zakresie.
Orzeczenie zapadło większością głosów.
Zdanie odrębne złożył sędzia TK Rafał Wojciechowski.
W ocenie Trybunału, Krajowa Rada Sądownictwa z racji konstytucyjnie określonej roli „strażnika” niezależności sądów i niezawisłości sędziów, jest organem konstytucyjnie legitymowanym do dokonywania oceny zamiaru odwołania prezesa/wiceprezesa sądu. Stworzenie mechanizmów gwarancyjnych w modelu odwoływania prezesów/wiceprezesów sądów powszechnych jest zatem konieczne z uwagi na to, że prezesi i wiceprezesi sądów zajmują się nie tylko administrowaniem sądami, ale wykonują też istotne funkcje jurysdykcyjne, w tym takie, które oddziałują na sferę niezawisłości sędziów. Dualizm kompetencji prezesów sprawia, że powinno się stworzyć jak największe gwarancje ich niezależności przez szeroki udział KRS w decydowaniu o odwołaniu ze stanowiska.
Trybunał jako konstytucyjnie niedopuszczalne ocenił wykluczenie KRS z udziału w procedurze odwołania prezesa albo wiceprezesa sądów, tylko z tego powodu, że kolegium sądu (tj. prezesi sądów odpowiednich szczebli powołani – co należy podkreślić – przez MS) wydało pozytywną opinię lub nie wydało opinii w terminie trzydziestu dni od przedstawienia przez MS zamiaru odwołania prezesa albo wiceprezesa sądu.
Trybunał podzielił argumentację wnioskodawcy, że KRS, wykonując swe konstytucyjne kompetencje i obowiązki stania na straży niezależności sądów (art. 173 Konstytucji) i niezawisłości sędziów (art. 178 ust. 1 Konstytucji) – które to wartości ostatecznie służą urzeczywistnieniu konstytucyjnego prawa każdego „do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd” (art. 45 ust. 1 Konstytucji) – musi mieć realną możliwość kontroli decyzji Ministra Sprawiedliwości podejmowanych w ramach procedury odwoływania prezesów albo wiceprezesów sądów powszechnych.
Określony w art. 27 § 5a zdanie drugie p.u.s.p. wymóg podjęcia uchwały większością kwalifikowaną dwóch trzecich głosów znacznie ogranicza możliwość uzyskania wiążącego charakteru opinii wyrażonej w przedmiocie odwołania prezesa albo wiceprezesa sądu.
Wysoki poziom wymagań, jaki określił ustawodawca, nie ma uzasadnienia w innych wartościach konstytucyjnych, przez co w sposób nadmierny uszczupla możliwość realizacji przez KRS zadania, powierzonego jej przez ustrojodawcę w art. 186 ust. 1 Konstytucji, stania na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
Trybunał dostrzegł też w treści art. 27 § 5a zdanie trzecie p.u.s.p. iluzoryczność uzależnienia odwołania prezesów/wiceprezesów sądów od opinii KRS. Ustawodawca umożliwił MS odwołanie prezesa/wiceprezesa w sytuacji, kiedy KRS nie wyrazi opinii w terminie 30 dni od dnia przedstawienia przez MS zamiaru odwołania prezesa/wiceprezesa. Tak zakreślony, relatywnie krótki termin na wypowiedzenie się Rady o zgłoszonym zamiarze odwołania w powiązaniu z przepisami ustawy o KRS określającymi postępowanie przed Radą w sprawie indywidualnej rodzi niebezpieczeństwo, że KRS nie będzie w stanie zająć stanowiska na czas. KRS może utracić możliwość realnego wykonywania swoich konstytucyjnych zadań w ramach procedury odwołania prezesa albo wiceprezesa sądu.
W ocenie Trybunału, przewidziana w art. 27 § 3 p.u.s.p. całkowita swoboda Ministra Sprawiedliwości, będącego organem władzy wykonawczej o charakterze politycznym, w zakresie zawieszenia prezesa/wiceprezesa sądu bez limitu czasu na jaki to zawieszenie może nastąpić przy jednoczesnym braku kontroli decyzji Ministra Sprawiedliwości w przedmiocie zawieszenia narusza zasadę odrębności i niezależności władzy sądowniczej (art. 173 Konstytucji w związku z art. 178 ust. 1 Konstytucji).
Trybunał stwierdził, że zaskarżony art. 27 § 3 p.u.s.p. stwarza realną możliwość długotrwałego i niekontrolowanego korzystania z przyznanej kompetencji. W obliczu aktualnego ukształtowania instytucji zawieszenia, nie można wykluczyć możliwości wielokrotnego wykorzystywania procedury odwoławczej, aż do uzyskania przez organ władzy wykonawczej pożądanego skutku. Konieczne jest zatem zagwarantowanie odpowiednich limitów czasowych dopuszczalnego korzystania przez Ministra Sprawiedliwości z instytucji zawieszenia oraz poddanie jej kontroli KRS.
W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym ze względu na zbędność wydania wyroku oraz na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 tejże ustawy ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku w zakresie określenia terminu utraty mocy obowiązującej zaskarżonych przepisów.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Bogdan Święczkowski - przewodniczący, sędzia TK Krystyna Pawłowicz - I sprawozdawca, sędzia TK Stanisław Piotrowicz - II sprawozdawca, sędzia TK Zbigniew Jędrzejewski, sędzia TK Rafał Wojciechowski.