Obowiązki i uprawnienia kuratorów sądowych U 2/14
Przepisy rozporządzenia wprowadzające podział skazanych, wobec których sprawowany jest dozór, na trzy grupy ryzyka powrotu do przestępstwa oraz określające zasady kwalifikacji do poszczególnych grup i obowiązki kuratorów w zależności od grupy ryzyka naruszają konstytucję.
16 grudnia 2014 r. o godz. 13:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznawał wniosek Krajowej Rady Kuratorów dotyczący obowiązków i uprawnień kuratorów sądowych.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:
1. § 11 – § 14 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 26 lutego 2013 r. w sprawie sposobu wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów sądowych w sprawach karnych wykonawczych są niezgodne z art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji;
2. § 5 ust. 5 i § 25 ust. 5 powyższego rozporządzenia są niezgodne z art. 27 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych oraz z art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji;
3. § 7 ust. 2 i 3 powyższego rozporządzenia jest zgodny z art. 173 § 3-5 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy oraz z art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji;
4. § 9 ust. 1 i ust. 2 zdanie drugie, § 9 ust. 4, § 10 ust. 2, § 15 ust. 1, § 24 ust. 2 oraz § 25 ust. 1 i ust. 2 zdanie drugie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 26 lutego 2013 r. w sprawie sposobu wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów sądowych w sprawach karnych wykonawczych:
a) są niezgodne z art. 41 ust. 1 ustawy z 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych, z art. 2 kodeksu karnego wykonawczego oraz z art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji,
b) nie są niezgodne z art. 171 § 1 kodeksu karnego wykonawczego.
Przepisy wymienione w punktach 1, 2 i 4 tracą moc obowiązującą z upływem 30 czerwca 2015 r.
W pozostałym zakresie Trybunał postanowił umorzyć postępowanie.
Głównym zarzutem podniesionym przez wnioskodawcę było naruszenie zasad wydawania rozporządzeń, określonych w art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji. Zgodnie z tym przepisem, rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, wykonawczy charakter rozporządzenia względem ustawy uniemożliwia regulowanie w nim kwestii, których w ogóle nie ma w ustawie. Rozporządzenie może obejmować materie, które nie mają zasadniczego znaczenia z punktu widzenia założeń ustawy, lecz są niezbędne do realizacji jej norm. Bezwzględna wyłączność ustawy dotyczy spraw o istotnym znaczeniu z punktu widzenia praw i wolności człowieka i obywatela.
Trybunał uwzględnił zarzut naruszenia powyższych zasad przez § 11 – § 14 rozporządzenia wprowadzające podział skazanych, wobec których sprawowany jest dozór, na trzy grupy ryzyka powrotu do przestępstwa oraz określające zasady kwalifikacji do poszczególnych grup i obowiązki kuratorów w zależności od grupy ryzyka. Materia ta nie jest uregulowana w jakichkolwiek przepisach ustawowych. W akcie wykonawczym unormowano zatem kwestię całkowicie pominiętą w ustawie. Ponadto zakwestionowane przepisy dotyczą spraw, w których obowiązuje bezwzględna wyłączność ustawy. Im surowsza kwalifikacja osoby oddanej pod dozór, tym bardziej dolegliwe obowiązki związane z dozorem i większe ograniczenie praw i wolności. Ograniczenie to może być wprowadzone tylko w ustawie.
Trybunał uznał za zasadny także zarzut naruszenia art. 27 ust. 1 ustawy o ochronie danych osobowych przez przepisy rozporządzenia zobowiązujące zawodowych kuratorów sądowych do przekazywania komendantom policji informacji o objęciu i zakończeniu dozoru nad skazanym w sprawie związanej z popełnieniem przestępstwa polegającego na użyciu przemocy lub groźby bezprawnej. Trybunał uznał, że informacja ta mieści się w kategorii danych dotyczących skazań, które jako tzw. dane wrażliwe, objęte są zakazem przetwarzania. Nie jest spełniony warunek legalności przetwarzania tych danych w postaci istnienia przepisu szczególnego innej ustawy, zezwalającego na przetwarzanie takich danych bez zgody osoby, której dotyczą. W kodeksie karnym wykonawczym, na podstawie którego zostało wydane rozporządzenie, nie ma bowiem takiego przepisu.
Trybunał uwzględnił również zarzuty skierowane wobec grupy przepisów określających prawa i obowiązki kierownika zespołu kuratorskiej służby sądowej. Przyznane kierownikowi w przepisach rozporządzenia uprawnienia zrównują go w pewnym zakresie w kompetencjach merytorycznych z sądem i umożliwiają wydawanie władczych rozstrzygnięć w stosunku do skazanych, dotyczących m.in. zmiany kwalifikacji do grup ryzyka. Zgodnie z przepisami kodeksu karnego wykonawczego, jest to zastrzeżone wyłącznie dla organów tego postępowania, którym kierownik zespołu nie jest.
Trybunał nie podzielił natomiast zastrzeżeń sformułowanych pod adresem § 7 ust. 2 i 3 rozporządzenia, określających postępowanie zawodowego kuratora sądowego w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa skazanego na powtórne wezwanie oraz unikania nawiązania pierwszego kontaktu. Przepisy te nie ograniczają stosowania art. 173 § 3 – 5 kodeksu karnego wykonawczego, gdyż przewidziana w nich procedura jest w zasadzie tożsama. Nie są regulacją samoistną, bo dotyczą zachowań, które należy zakwalifikować jako uchylanie się od dozoru, które jest usankcjonowane w przepisach ustawowych.
Na uwzględnienie nie zasługiwały także zarzuty naruszenia przepisów ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. W ocenie wnioskodawcy, § 20 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia, wbrew regulacjom ustawowym, zobowiązuje kuratorów zawodowych do udziału w pracach grup roboczych powoływanych w ramach zespołów interdyscyplinarnych w celu rozwiązywania problemów przemocy w indywidualnych przypadkach. W ocenie Trybunału, udział kuratorów w pracach grup roboczych, wbrew twierdzeniom wnioskodawcy, nie jest pozostawiony ich swobodnemu uznaniu. Jeśli w ramach zespołu zostanie utworzona grupa robocza, a w jej skład zostanie powołany kurator, wówczas ma on obowiązek uczestniczyć w jej pracach.
TK odroczył termin utraty mocy obowiązującej przez niekonstytucyjne przepisy z uwagi na to, że natychmiastowe usunięcie ich z systemu prawnego mogłoby przynieść negatywne konsekwencje dla ciągłości i efektywności wykonywania przez kuratorów sądowych ich zadań. Czas dany ustawodawcy powinien być wystarczający na przygotowanie niezbędnych zmian legislacyjnych.
Rozprawie przewodniczył sędzia TK Leon Kieres, sprawozdawcą był sędzia TK Marek Kotlinowski.