Obowiązki i uprawnienia kuratorów sądowych U 2/14
16 grudnia 2014 r. o godz. 13:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Krajowej Rady Kuratorów dotyczący obowiązków i uprawnień kuratorów sądowych.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
1) § 5 ust. 1, § 11-14 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 26 lutego 2013 r. w sprawie sposobu wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów sądowych w sprawach karnych wykonawczych z art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji;
2) § 5 ust. 5 oraz § 25 ust. 5 powyższego rozporządzenia z art. 27 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych oraz z art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji;
3) § 7 ust. 2 i 3 powyższego rozporządzenia - z art. 173 § 3-5 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy oraz z art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji;
4) § 9 ust. 1 i 2 zdanie drugie, § 9 ust. 4, § 10 ust. 2, § 11 ust. 2 i 5, § 15 ust. 1, § 24 ust. 2, § 25 ust. 1 i 2 zdanie drugie powyższego rozporządzenia - z art. 41 ust. 1 ustawy z 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych oraz z art. 2 i art. 171 § 1 kodeksu karnego wykonawczego oraz z art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji;
5) § 9 ust. 1 i 2 zdanie drugie oraz § 25 ust. 1 i 2 zdanie drugie powyższego rozporządzenia - z art. 172 § 2 kodeksu karnego wykonawczego;
6) § 9 ust. 2 zdanie drugie oraz § 25 ust. 2 zdanie drugie powyższego rozporządzenia - z art. 173 § 1 kodeksu karnego wykonawczego;
7) § 14 ust. 1 pkt 5 powyższego rozporządzenia - z art. 173a § 1 kodeksu karnego wykonawczego oraz z art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji;
8) § 20 ust. 1 pkt 5 powyższego rozporządzenia - z art. 9a ust. 12 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz z art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji.
Na podstawie art. 46 ust. 1 pkt 4 ustawy o kuratorach sądowych, do zadań Krajowej Rady Kuratorów należy m.in. występowanie do Ministra Sprawiedliwości lub innych organów państwowych z wnioskami dotyczącymi warunków pracy i płacy grupy zawodowej kuratorów sądowych. Ustawa nie definiuje jednak terminu „warunków pracy”. Jak podkreślają wnioskodawcy, w powszechnym rozumieniu warunki pracy stanowią zespół czynników występujących w środowisku pracy wynikających z procesu pracy i czynników związanych z wykonywaniem pracy, które mają wpływ na jej jakość oraz wydajność. Na gruncie kodeksu pracy najczęściej odnosi się to do kwestii bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie zaś z art. 29 kodeksu pracy, warunki pracy to w szczególności rodzaj, miejsce wykonywania, wymiar czasu i termin rozpoczęcia pracy. Nie jest to katalog zamknięty. W przypadku kuratorów sądowych zakres obowiązków wynika z treści aktów prawnych określających zadania kuratora i sposób ich wykonywania, nie zaś z woli pracodawcy.
Zdaniem Krajowej Rady Kuratorów, kwestionowane rozporządzenie w sposób istotny zmienia zakres obowiązków kuratorów sądowych zwiększając nie tylko liczbę wykonywanych zadań, ale także stopień ich skomplikowania, czasochłonność i koszty ich realizacji. W efekcie warunki pracy kuratorów sądowych uległy zdecydowanemu pogorszeniu. Chodzi o art. 176 kodeksu karnego wykonawczego, który upoważnił Ministra Sprawiedliwości do określenia w drodze rozporządzenia m.in. szczegółowego sposobu wykonywania obowiązków i uprawnień kuratorów sądowych.
Przepis § 11 wydanego na podstawie tej delegacji ustawowej rozporządzenia określa zasady dokonywania kwalifikacji skazanych na „grupy ryzyka powrotu do przestępstwa” A, B i C w zależności od posiadanych przez nich właściwości, rodzaju popełnionego przestępstwa lub stosowanych środków związanych z poddaniem sprawcy próbie. Z kolei § 12, § 13 i § 14 rozporządzenia różnicują oddziaływania kuratora sądowego i ich intensywność w zależności od zaliczenia skazanych do określonej grupy. Przepisy te określają częstotliwość żądania przez kuratora od skazanego kontaktu telefonicznego w zależności od grupy: w przypadku zaliczenia do grupy A i B – co najmniej raz w miesiącu, a w przypadku grupy C – co najmniej dwa razy w miesiącu. Jak podkreśla wnioskodawca, w uzasadnieniu do projektu rozporządzenia jako powody wprowadzenia podziału dozorów na trzy grupy podano względy praktyczne wynikające z przeprowadzonych przez Ministerstwo Sprawiedliwości lustracji. Nie wskazano natomiast podstawy prawnej i podstaw naukowych, w tym empirycznych, klasyfikowania skazanych do grup ryzyka. Tymczasem zaliczenie do każdej z wyodrębnionych grup wiąże się z określonymi dolegliwościami dla skazanego (częstotliwość: odwiedzin skazanego przez kuratora, kontaktowania się skazanego z kuratorem oraz stawiennictwa skazanego w sądzie), a niewywiązanie się z któregokolwiek stwarza obowiązek podjęcia działań przez kuratora, które mogą nieść skutki prawne dla skazanego w postaci np. zarządzenia wykonania kary lub odwołania warunkowego przedterminowego zwolnienia.
Co więcej, zdaniem wnioskodawców, stosowanie zakwestionowanych przepisów może narazić kuratorów sądowych na odpowiedzialność karną. § 5 ust. 5 kwestionowanego rozporządzenia zobowiązuje kuratorów zawodowych do zawiadomienia komendanta powiatowego policji o oddaniu skazanego za przestępstwo polegające na użyciu przemocy lub groźby bezprawnej pod dozór kuratora, a § 25 ust. 5 tego rozporządzenia - do zawiadomienia o zakończeniu dozoru, gdy uległ on zakończeniu w inny sposób niż wskutek upływu okresu próby. Jak stwierdza wnioskodawca, zobowiązanie to jest niewątpliwie przetwarzaniem danych dotyczących orzeczenia o skazaniu w sytuacji, gdy art. 27 ust. 1 ustawy o ochronie danych osobowych zabrania przetwarzania danych osobowych dotyczących m.in. skazań, orzeczeń o ukaraniu i mandatów karnych, a także innych orzeczeń wydanych w postępowaniu sądowym lub administracyjnym. Art. 27 ust. 2 ustawy o ochronie danych osobowych zawiera zamknięty katalog przypadków, w których przetwarzanie danych dotyczących skazań jest możliwe, ale katalog ten nie obejmuje danych dotyczących oddania pod dozór skazanych, o których mówi zakwestionowane rozporządzenie w § 5 ust. 5 i § 25 ust. 5. Istnieje więc obawa co do odpowiedzialności karnej kuratora zawodowego za niezgodne z prawem przetwarzanie danych osobowych.
Rozprawie będzie przewodniczył sędzia TK Leon Kieres, sprawozdawcą będzie sędzia TK Marek Kotlinowski.