Komunikat po Drukuj

Prawo upadłościowe; prawo do sądu P 62/14

Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości spełnia przesłanki postępowania, które ma na celu rozpoznanie konstytucyjnie rozumianej „sprawy”. A zatem orzekanie przez sąd w przedmiocie ogłoszenia upadłości jest rozpatrywaniem „sprawy” w rozumieniu konstytucji przez sąd działający jako organ wymiaru sprawiedliwości – stwierdził Trybunał Konstytucyjny.

8 czerwca 2016 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny publicznie ogłosił wyrok wydany na posiedzeniu niejawnym dotyczący pytania prawnego Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie X Wydział Gospodarczy dla spraw upadłościowych i naprawczych, w sprawie prawa upadłościowego (prawo do sądu).

W wyroku z 8 czerwca 2016 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 54 ust. 1 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze, uchylony przez art. 428 pkt 36 lit. a ustawy z 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne, w zakresie, w jakim nie przyznaje prawa do zaskarżenia przez dłużnika, niebędącego wnioskodawcą, postanowienia o oddaleniu na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze wniosku o ogłoszenie upadłości, jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 20, art. 22 oraz art. 77 ust. 2 konstytucji.

Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.

Zdanie odrębne do wyroku zgłosiła sędzia TK Julia Przyłębska.

Dokonując oceny dopuszczalności pytania prawnego Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, że przedmiotem kontroli konstytucyjnej w tej sprawie jest przepis, który formalnie już nie obowiązuje, bowiem art. 54 ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze (dalej: p.u.n.) został uchylony z dniem 1 stycznia 2016 r. Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunału Konstytucyjnego, orzekanie o zgodności uchylonych przepisów z konstytucją jest jednak dopuszczalne m.in. w przypadku, gdy zaskarżone przepisy – pomimo ich uchylenia – mogą nadal być stosowane na podstawie normy intertemporalnej, odnoszącej się do danej kwestii. Z art. 449 ustawy - Prawo restrukturyzacyjne wynika, że zaskarżony przepis, mimo jego uchylenia z dniem 1 stycznia 2016 r., może być nadal stosowany. Z powyższych względów Trybunał przyjął, że orzekanie w zakresie wskazanego przedmiotu kontroli z konstytucją jest dopuszczalne.

Trybunał stwierdził, że zasadniczym problemem konstytucyjnym w tej sprawie było to, czy wynikające z art. 54 ust. 1 p.u.n. pozbawienie dłużnika, niebędącego wnioskodawcą, możliwości zaskarżenia postanowienia oddalającego wniosek o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13 ust. 1 p.u.n., stanowi ograniczenie prawa do sądu poprzez wyłączenie prawa do kontroli instancyjnej. Trybunał dokonał w tym zakresie oceny zgodności art. 54 ust. 1 p.u.n. z art. 78 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 konstytucji.

TK wskazał, powołując się na swoje orzecznictwo, że prawo do sądu wzmacnia gwarancja instancyjności jako proceduralna zasada postępowania sądowego i administracyjnego. W związku z art. 45 ust. 1 i art. 78 konstytucji pozostaje zatem art. 176 ust. 1 konstytucji. Wyrażona przez ten przepis zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego jest jednym z istotnych elementów treści prawa do sądu. Ustrojodawca nie przewidział odstępstw od powyższej zasady. W związku z tym dopuszczalność ustanowienia wyjątków od zasady zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji, przewidziana w art. 78 konstytucji, nie dotyczy postępowań sądowych.

Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, że art. 176 ust. 1 konstytucji jest przepisem ustrojowym, określającym sposób zorganizowania procedur sądowych, a w konsekwencji – sposób zorganizowania systemu sądów. Jednocześnie, art. 176 ust. 1 jest przepisem gwarancyjnym, ponieważ – dopełniając postanowienia art. 78 konstytucji – konkretyzuje treść prawa jednostki do zaskarżenia decyzji sądu w postępowaniu sądowym. Powołując swoje wcześniejsze orzecznictwo, Trybunał wskazał, że „wzmacniającą” konstytucyjne prawo do sądu zasadę dwuinstancyjnego postępowania (art. 176 ust. 1 konstytucji) należy wiązać z pojęciem „sprawy”. To pojęcie w znaczeniu konstytucyjnym jest autonomiczne i niezależne od ustaw proceduralnych. TK uznał, że postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości spełnia przesłanki postępowania, które ma na celu rozpoznanie konstytucyjnie rozumianej „sprawy”. A zatem orzekanie przez sąd w przedmiocie ogłoszenia upadłości jest rozpatrywaniem „sprawy” w rozumieniu konstytucji przez sąd działający jako organ wymiaru sprawiedliwości.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 54 ust. 1 p.u.n. w zakresie w jakim nie przyznaje prawa do zaskarżenia przez dłużnika, niebędącego wnioskodawcą, postanowienia o oddaleniu na podstawie art. 13 ust. 1 p.u.n. wniosku o ogłoszenie upadłości, jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 konstytucji.

Odnosząc się do kwestii zgodności art. 54 ust. 1 p.u.n. z art. 20 i 22 konstytucji, Trybunał uznał, że wskazywane przez sąd pytający „faktyczne ograniczenie konstytucyjnie zagwarantowanej wolności działalności gospodarczej” jest rezultatem faktu ujawnienia informacji o niewypłacalności podmiotu gospodarczego w Krajowym Rejestrze Sądowym. Ograniczenie to jedynie pośrednio wynika z regulacji art. 54 ust. 1 p.u.n., w sposób bezpośredni jest natomiast skutkiem zastosowania innych przepisów, w tym w szczególności art. 41 pkt 4 ustawy o KRS. Ten ostatni przepis w pytaniu prawnym nie został wskazany jako przedmiot kontroli. Wobec tego Trybunał uznał, że art. 20 i 22 konstytucji nie są adekwatnymi wzorcami kontroli w rozpoznawanej sprawie.

Sąd pytający wskazał ponadto jako wzorzec kontroli art. 77 ust. 2 konstytucji. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że przepis ten wyłącza możliwość zamknięcia przez ustawę drogi sądowej w zakresie dochodzenia przez jednostkę jej konstytucyjnych wolności lub praw. Z jego treści nie można natomiast wywodzić wymagań związanych z prawem do zaskarżenia orzeczeń sądowych oraz liczbą instancji, w których sprawa musi być rozpoznana. W postępowaniu, w związku z którym sformułowano pytanie prawne, sprawa została rozpoznana przez sąd, który rozstrzygnął o prawach i obowiązkach uczestników postępowania. Będąca przedmiotem oceny Trybunału Konstytucyjnego kwestia zaskarżalności rozstrzygnięcia sądowego nie jest natomiast przedmiotem gwarancji określonych w art. 77 ust. 2 konstytucji. Przepis ten nie jest zatem adekwatnym wzorcem kontroli w tej sprawie.

Przewodniczącym składu orzekającego był sędzia TK Andrzej Wróbel, sprawozdawcą był wiceprezes TK Stanisław Biernat.