Wysokość składki ubezpieczeniowej P 4/03
7 czerwca 2004 r. o godz. 12.00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna pytanie prawne Sądu Okręgowego w Częstochowie w sprawie konstytucyjności niektórych przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Zgodnie z art. 8 ust. 4 kwestionowanej ustawy wysokość składki ubezpieczeniowej w części dotyczącej obowiązkowego ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego ustala Rada Rolników. Fundusz składkowy jest państwowym funduszem celowym, którego przychody pochodzą z dochodów publicznych, gromadzonych w oparciu o aparat państwowy i przy użyciu przymusu państwowego. W sprawach nieuregulowanych w ustawie, do składek na ubezpieczenie stosuje się odpowiednio przepisy o zobowiązaniach podatkowych. Zdaniem Sądu pytającego, przedstawione cechy składek na ubezpieczenie społeczne rolników sprawiają, że powinny one być traktowane jako daniny publiczne (w rozumieniu ustawy o finansach publicznych).
Przyjmując, iż obowiązkowa składka ubezpieczeniowa stanowi daninę publiczną należy uznać, że regulacja ustanawiająca daninę bez określenia jej wysokości narusza art. 217 Konstytucji, zgodnie z którym "nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych a także przyznawanie ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuję w drodze ustawy".
Wątpliwości Sądu budzi również zgodność z Konstytucją przepisów stanowiących o niepodzielności składki ubezpieczeniowej i nakładanie jej w wymiarze kwartalnym. Art. 4 ust. 2 zaskarżonej ustawy stanowi, iż obowiązek opłacenia składki powstaje z pierwszym dniem kwartału, w którym powstało ubezpieczenie, a ustaje z ostatnim dniem tego kwartału. Rolnicy podlegający innemu ubezpieczeniu społecznemu nie muszą opłacać składki - pod warunkiem, że ubezpieczenie to trwa przez cały kwartał. Składka w pełnym wymiarze jest natomiast obowiązkowa dla rolników podlegających innemu ubezpieczeniu jedynie przez część kwartału. Jeżeli więc ubezpieczony rolnik przez 2/3 kwartału podlega innemu ubezpieczeniu, to w trakcie jego trwania nie podlega przymusowemu ubezpieczeniu rolników. Jednak pod koniec kwartału, po ustaniu innego ubezpieczenia ponownie zaczyna podlegać obowiązkowemu ubezpieczeniu rolników, w wyniku czego musi opłacić składkę za cały miniony kwartał. Tak więc w dacie ustania innego ubezpieczenia powstaje obowiązek ubezpieczenia KRUS ze skutkami wstecznymi. W ocenie Sądu identyczne traktowanie rolników jako płatników równej niepodzielnej składki niezależnie od sytuacji normatywnej i faktycznej narusza zasadę demokratycznego państwa prawa, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji).
Sąd wskazuje także, że pułapka kwartalnej składki oznacza, iż rolnik płaci składkę za "czas przeszły", w którym ryzyko ubezpieczeniowe już nie nastąpi. Regulacja taka jest niezgodna z wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadą jasności i czytelności reguł prawa.
Rozprawie będzie przewodniczyć sędzia TK Bohdan Zdziennicki, a sprawozdawcą będzie sędzia TK Marian Grzybowski.