Sprawy o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego - opłaty za czynności adwokackie SK 25/15
27 lutego 2018 r. o godz. 10:00 Trybunał Konstytucyjny publiczne ogłosi orzeczenie wydane w sprawie skargi konstytucyjnej T.M. dotyczące spraw o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego - opłaty za czynności adwokackie.
Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej:
I. § 12 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, w zakresie w jakim przepis ten przewiduje w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego stawkę minimalną opłaty za czynności adwokackie w wysokości 60 zł, nie gwarantując stronie wygrywającej proces zwrot kosztów faktycznie poniesionych – przez co ogranicza prawo do sądu, jak również narusza prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności oraz zasadę równorzędności stron, obciążając przeciwnika Skarbu Państwa – Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, niemal w całości ciężarem kosztów zastępstwa prawnego, nawet w przypadku wygrania sporu z art. 45 ust. 1 i art. 2 konstytucji w związku z art. 32 ust. 1 konstytucji w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji i art. 16 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 26 maja 1982r. prawo o adwokaturze oraz z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 64 ust. 3 i art. 31 ust. 3 konstytucji;
II. § 12 ust. 2 powyższego rozporządzenia, w zakresie w jakim przepis ten przewiduje w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego stawkę minimalną opłaty za czynności adwokackie w wysokości 60 zł, nie odpowiadającą niezbędnemu nakładowi czasu pracy oraz stopniu skomplikowania sprawy pod względem faktycznym i prawnym i w związku z tym, nieadekwatną do wysokości rzeczywiście obowiązujących na rynku prawniczym stawek wynagrodzenia, przez co przerzucono obowiązek ponoszenia faktycznych kosztów świadczenia pomocy prawnej przez profesjonalnego pełnomocnika ustanowionego z wyboru, ze Skarbu Państwa – Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (strony przegrywającej proces) na stronę, która proces wygrała z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 64 ust. 3 i art. 31 ust. 3 konstytucji oraz art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji i art. 16 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. prawo o adwokaturze.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ZUS) odmówił skarżącemu prawa do jednorazowego odszkodowania. Skarżący wniósł do sądu rejonowego odwołanie od tej decyzji. Przed wyznaczeniem pierwszej rozprawy udział w sprawie zgłosił pełnomocnik ubezpieczonego. W związku z ponadprzeciętnym nakładem pracy pełnomocnika oraz skomplikowanym charakterem sprawy ubezpieczony, na zakończenie postępowania, złożył wniosek o przyznanie zwrotu trzykrotności minimalnej stawki za czynności adwokackie. Sąd rejonowy zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu prawo do jednorazowego odszkodowania. Jednocześnie sąd zasądził od ZUS na rzecz skarżącego kwotę 214,90 zł tytułem zwrotu kosztów procesu i obciążył Skarb Państwa kosztami postępowania. Z uzasadnienia wyroku sądu wynika, że podstawę zasądzenia zwrotu kosztów stanowił § 12 ust. 2 rozporządzenia w sprawie opłat. Kwota 214,90 zł stanowi sumę trzykrotności stawki minimalnej ustalonej na podstawie §12 ust. 2 rozporządzenia w sprawie opłat (3 x 60 zł) i niezbędnych dla celowej obrony kosztów korespondencji w wysokości 34,90 zł poniesionych przez odwołującą się stronę. Powyższy wyrok został zaskarżony przez ubezpieczonego m.in. w części dotyczącej kosztów zastępstwa procesowego. W apelacji skarżący podniósł, że przyjęta w jego sprawie stawka minimalna za czynności adwokackie w wysokości 60 zł jest nie do przyjęcia biorąc pod uwagę skomplikowany charakter sprawy, czas trwania postępowania i nakład pracy jego pełnomocnika. Sąd okręgowy apelację skarżącego oddalił.
W sprawach o świadczenie pieniężne z ubezpieczenia społecznego stronami są: osoba fizyczna i Skarb Państwa - ZUS, dysponujący fachowym aparatem urzędniczym i mający stałą obsługę prawną. W sprawie przeciwko ZUS skarżący zdecydował się na skorzystanie z usług profesjonalnego pełnomocnika, aby wyrównać swoje szanse procesowe. Był przy tym przekonany, że, w myśl zasady odpowiedzialności za proces, w przypadku wygrania przez niego sprawy, jego przeciwnik zrekompensuje poniesione przez skarżącego wydatki. Gdyby miał on świadomość, że, mimo wygrania sporu z ZUS, uzyska zwrot jedynie znikomej części poniesionych kosztów zastępstwa procesowego, mógłby nie zdecydować się na wystąpienie z zasadnym roszczeniem. Zdaniem więc skarżącego kwestionowana regulacja jest niezgodna z konstytucyjnym prawem do sądu.
Ponadto skarżący podnosi, że określone w kwestionowanym rozporządzeniu stawki minimalne nie znajdują odzwierciedlenia na rynku usług prawniczych, gdzie obowiązują stawki znacznie wyższe. Określenie stawki minimalnej w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w kwocie 60 zł, w ocenie skarżącego, należy uznać za ograniczenie prawa do sądu. Ograniczenie to nie spełnia żadnego z kryteriów klauzuli limitacyjnej określonych w art. 31 ust. 3 konstytucji, albowiem wynika z rozporządzenia, a nie z ustawy i nie realizuje żadnego z celów uznanych za doniosłe konstytucyjnie. Takie ukształtowanie zasad zasądzania zwrotu kosztów zastępstwa prawnego - podkreśla skarżący - należy uznać za naruszające w sposób nieproporcjonalny wzorce konstytucyjne wynikające z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 1 ustawy zasadniczej. Kwestionowany przepis w sposób niedopuszczalny ogranicza prawo do sądu, jak również prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności, oraz zasadę równorzędności stron, obciążając przeciwnika Skarbu Państwa - ZUS niemal w całości ciężarem kosztów zastępstwa prawnego, nawet w przypadku wygrania sporu.
Skarżący wskazuje również, że roszczenie o zwrot kosztów postępowania ma charakter majątkowy i podlega ochronie na podstawie art. 64 ust. 1 konstytucji. W ocenie skarżącego, wskutek określenia w § 12 ust. 2 rozporządzenia w sprawie opłat stawki minimalnej za postępowanie w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego na poziomie 60 zł zostało bezpośrednio naruszone jego konstytucyjne prawo własności.
Zdaniem skarżącego, z konstytucji nie wynika obowiązek sądu orzeczenia o zwrocie kosztów postępowania w wysokości ustalonej w umowie zawartej pomiędzy stroną wygrywającą a jej pełnomocnikiem. Takie ukształtowanie prawa prowadziłoby do ograniczenia prawa do sądu drugiej strony, która mogłaby zrezygnować z wdania się w spór w obawie przed ryzykiem ponoszenia rażąco wygórowanych kosztów przegranego postępowania. Jednak w sprawach określonych w § 12 ust. 2 kwestionowanego rozporządzenia przeciwnikiem procesowym jest „Państwo”, a w takich sytuacjach nie ma interesu publicznego w tym, aby ograniczało ono swoją odpowiedzialność procesową do kwoty 60 zł. Taka limitacja odpowiedzialności nie mobilizuje bowiem w żaden sposób ZUS do usuwania naruszeń przed procesem, lecz może prowadzić do faktycznego tolerowania uchybień.
Skarżący dowodzi zatem, że kwestionowana regulacja przerzuca obowiązek ponoszenia kosztów pomocy prawnej udzielonej przez profesjonalnego pełnomocnika ze Skarbu Państwa - ZUS na stronę, która wygrała proces. Powyższe jest sprzeczne z zasadą sprawiedliwości, równego traktowania, zasadą odpowiedzialności za wynik procesu i w konsekwencji w sposób rażący godzi w konstytucyjne prawo własności strony, której roszczenie zostało uznane, albowiem dokonany przez stronę przegraną zwrot kosztów zastępstwa procesowego uczyniony jest ze znacznym uszczerbkiem w majątku zwycięzcy procesowego – wskazuje skarżący.
Przewodniczącym składu orzekającego będzie sędzia TK Stanisław Rymar, sprawozdawcą będzie sędzia TK Andrzej Zielonacki.